________________
મરણસમાધિ: એક અધ્યયન
દ8ા અધિગમરુચિની વ્યાખ્યા આપતાં કર્તા શ્યામાચાર્ય કહે છે -
અગિયાર અંગો, પઈણગ, દ્રષ્ટિવાદરૂપી શ્રુતજ્ઞાનને અર્થથી જાણે તેને અધિગમરુચિ કહેવાય. વિશિષ્ટ પરિજ્ઞાન, નય અને પ્રમાણ દ્વારા તત્ત્વરુચિથી જેને જ્ઞાન થાય તે અધિગમરુચિ. પ્રકીર્ણકનું મહત્ત્વ અહીં અંગો જેટલું ગણાયું.
વિક્રમના ચૌદમા શતકમાં થયેલા આચાર્ય શ્રી પ્રદ્યુમ્નસૂરિએ પોતાના વિચારસારપ્રકરણમાં ૪૫ આગમોના નામકરણ પ્રસંગે ચંદાવેજય, તંદુવેયાલિય ઈત્યાદિ ગ્રંથોને “પઈન્ન” અથવા “પન્ના' શબ્દથી ઓળખાવ્યાં
છે.
શ્રી સમયવાયાંગસૂત્રમાં ૮૪માં સમવાયના ૧૩મા સૂત્રમાં આપેલ વોરાસીરું પw I સહસ્સા પણ બતાવે છે કે એક સમયે (ઋષભદેવના સમયમાં) ૮૪ હજાર પ્રકીર્ણકો હતા.
જિનપ્રભસૂરિ વિરચિત સિદ્ધાંતાગમની અવચૂરિમાં ૩ર અને ૩૩ નંબરના શ્લોકોમાં જે ૧૩ ગ્રંથોનો ઉલ્લેખ છે તેને આ સ્તવની વિવૃત્તિમાં વિશાલરાજના શિષ્ય “તેર પઈષ્ણગ'તરીકે ઓળખાવ્યાં છે.
આ રીતે પ્રકીર્ણક એટલે અનેકવિષયોના સંગ્રહવાળા ગ્રંથો - જેમાં પરચૂરણ અને ફૂટકળ વાતોનો સંગ્રહ હોય, જેને ફક્ત સાધુઓ જ નહીં બલ્ક શ્રાવકો પણ ભણી શકે, જેના રચનાર તીર્થકર ભગવાનના ઔપપાતિકી આદિ ચાર બુદ્ધિથી યુક્ત શિષ્યો હોય. તેમણે અધ્યયનસંબંધી વિવિધ વિષયો પર રચના કરી અને તે બધા પ્રકીર્ણકગ્રંથોને આગમમાં સ્થાન મળ્યું.
૯. વિચારસારપ્રકરણ – પ્રદ્યુમ્નસૂરિ. આગમોદય સમિતિ, મહેસાણા. ૧૯૨૩.
જુઓ.પઈણયસુતાઈ – ૧. પ્રસ્તાવના, પૃ. ૨૧ ટિપ્પણ. ૧૦. નન્દનુયોરદારયોઃ પૂર્વ થનાવાયેન ત્રયોદ્દેશ પ્રવક્કીન તીતિ -
वन्दे मरणसमाधि प्रत्याख्याने महातुरोपपदे । संस्तार चन्द्रवेध्यक भक्तपरिज्ञा चतुः शरणम् ॥ वीरस्तव देवेन्द्रस्तव गच्छाचारमपि च गणिविद्याम् । द्वीपाब्पिप्रज्ञप्ति तंदुलवैतालिकं च नमः ॥
