________________
મરણસમાધિઃ એક અધ્યયન
119
જીવનમાં નિરાશા અથવા અસહ્ય દુઃખો આવી પડે ત્યારે આત્મહત્યામાં મૃત્યુને નિમંત્રણ અપાય છે. દુઃખો વખતે વ્યક્તિ ગભરાઈને મૃત્યુની ઈચ્છા સેવે છે જ્યારે સમાધિમરણમાં મૃત્યુની ઈચ્છા હોતી જ નથી. પ્રતિજ્ઞાપૂર્વક સાધક પોતાની સાધનામાં લીન રહે છે કે મૃત્યુની આકાંક્ષાથી રહિત થઈને હું શરીરત્યાગ કરીશ. એટલે કે સમાધિમરણથી મરીશ.
સમાધિમરણમાં જીવનમાં આવી પડતી કોઈપણ તકલીફોને કારણે જીવનથી ભાગવાનો પ્રયાસ નથી. કાકાસાહેબ કાલેલકર પણ કહે છે કે “આત્મહત્યા કાયરતા અને જીવનથી ભાગવાનું બીજું નામ છે.” જ્યારે સમાધિમરણ સાહસપૂર્વક જીવવાનું અને અંતિમ સમયમાં સમત્વભાવથી મૃત્યુને વરણ કરવું તેનું નામ છે. ગમેતેવા ઉપસર્ગો આવે તો પણ સાધકના મનમાં એ જ ભાવ હોય કે આ કસોટીની વેળા છે, આમાં સહન કરીને જ સફળ બનવાનું છે. •
શ્રી તુકોલના મત અનુસાર વ્યક્તિ માનસિક, શારીરિક, સામાજિક, વ્યક્તિગત કષ્ટોથી ગ્રસ્ત થવાને લીધે આત્મહત્યા તરફ પ્રરાય છે.
“ભગવતી આરાધના'ના અનુસારે સમાધિમરણને ઈચ્છનાર વ્યક્તિને કાયા અને વિષય કષાયાદિ દોષોને ક્ષીણ કરવા પડે છે. પ૭ જ્યારે આત્મહત્યા કરનાર વ્યક્તિ મનના સંવેગોથી ઘેરાઈને કોઈ પણ બાહ્ય વિધિથી મૃત્યુને અપનાવી દેહનો ત્યાગ કરે છે.
ડૉ. દરબારીલાલ કોઠિયાના મતે સમાધિમરણ જીવનસુધાર સંબંધી : સુયોજનાનું એક અંગછે, યોજનાનુસાર શાંતિપૂર્વકમરણ છે.
આમ, આત્મહત્યા તથા સમાધિમરણમાં તફાવત છે. એકમાં સાધકમૃત્યુનો સાહસથી સામનો કરે છે. મૃત્યુને પોતાની સામે ઝૂકાવે છે, જ્યારે આત્મહત્યામાં મૃત્યુ સમયે સાહસનો અભાવ છે, પલાયનવૃત્તિ છે.
પપ. પરમસખા મૃત્યુ. કાકાસાહેબ કાલેલકર. 48. Sanlekhana is not suicide - Tukol. ૫૭. ભગવતી આરાધના-મંગલાચરણ-ગાથા ૧૪૪. ૫૮. સમાધિમરણોત્સાહદીપકની પ્રસ્તાવના.
