________________
મરણસમાધિઃ એક અધ્યયન
126
મનને મક્કમ રાખી સમભાવપૂર્વક વેદના સહન કરો. કારણ નરકાદિની વેદના જીવે ભૂતકાળમાં ભોગવી છે તેનું કારણ પણ શરીર પ્રત્યેનું મમત્વ જ હતું.
વળી, લાંબા કાળ પછી પણ જો આ શરીર છોડવાનું છે તો પછી એની પ્રત્યે મહત્ત્વ શા કામનું? ગર્ભાવાસ તથા વિવિધ જાતિમાં જન્મ લેવાથી વેઠવું પડતું દુઃખનું પણ જો કોઈ મુખ્ય કારણ હોય તો તે છે કાયા પ્રત્યે આસક્તિ, મમત્વભાવ, નિર્ધામક આચાર્યના આવા નિર્વેદયુક્ત વચનો સાંભળી મુનિ સાધનામાં સ્થિર થાયછે.
મૃત્યુસમયે વેદના થાય, ઉપસર્ગ કે પરિસહ આવી પડે તો તે સમયે પણ સમતાથી સહન કરવાનો ઉપદેશ આપી નિર્ધામક આચાર્ય સમતાપૂર્વક, સમાધિમૃત્યુને ભેટનાર અનેક મહાપુરુષોના દ્રષ્ટાંતો આપેછે.
ટૂંકમાં, સમાધિમરણ માટે દુષ્કૃત્યોની નિંદા, ગહ, આલોચના, કષાયો તથા મોહનો પરિત્યાગ, શલ્યનું નિસંકોચ ઉદ્ધરણ, બાહ્ય-અત્યંતર પરિગ્રહનો ત્યાગ, આર્ત-રૌદ્રધ્યાનનું વર્જન, ધર્મધ્યાન-શુક્લધ્યાનનું અવલંબન, પરિસહને સમભાવે સહન કરવાની શક્તિ તથા અંતિમ સમયે ચિંતવવાની અનિત્યાદિ બાર ભાવનાઓ આવશ્યકછે. મરણસમાધિકારે આ બધા વિષયોને વિસ્તારપૂર્વક રજૂ કર્યા છે. દિગંબર પરંપરા પ્રમાણે સમાધિમરણ - મહત્ત્વ-વિધિ-ફળ - મૂલાચાર:
આચાર્ય વટ્ટકરકૃત મૂલાચાર ગ્રંથ જૈન દિગંબર પરંપરાનો પ્રાચીન તથા પ્રામાણિક ગ્રંથ છે. ગ્રંથના નામ પ્રમાણે તેમાં મુનિના આચારોનું પ્રતિપાદન કરવામાં આવ્યું છે. બાર અધિકારોમાં વિભાજીત થયેલાં આ ગ્રંથના બીજા અધિકાર “બૃહદુપ્રત્યાખ્યાન સંસ્તરસ્તવ”માં સમાધિમરણ અંગે વિવરણ છે, તેમાં તથા મૂલાચારના અન્ય અધિકાર જેવા કે
સંક્ષેપપ્રત્યાખ્યાન, પંચાચારાધિકાર, પડાવશ્યકાધિકાર, સમયસારાધિકાર તથા શીલગુણાધિકારમાં સમાધિમરણ' ગ્રંથને મળતી ગાથાઓ છે. ૭ર. એજન. ગાથા ૪૦૯-૫૦૩. ૭૩. શ્રી મરણસમાધિ ગાથા. ૨૨-૫૮.
