________________
મરણસમાધિ : એક અધ્યયન
આત્માને બચાવી લે છે. ૧૦૭
વળી કહે છે કે સાધુ તે જ છે જે કાંટા સમાન આક્રોશ, પ્રહાર, તર્જનાઓ સહન કરે છે, જે ભયંકર ગર્જનાઓ થતી હોય એવા સ્થાનમાં રહેવાનું હોય તો પણ મૂંઝાતો નથી – સુખદુઃખમાં સમભાવે રહી શકે છે.૧૦૮
આમ, દસવૈકાલિકસૂત્ર પ્રમાણે પરિષહો ઉપર વિજય મેળવે તે જ સાચો અણગાર કહેવાય.
147
ઉત્તરાધ્યયનસૂત્ર બીજા અધ્યયનમાં મુનિએ સહન કરવાના બાવીસ પરિષહોનું વિસ્તારથી વર્ણન છે. વળી, દરેક પરિષહને સહન કરનારા વિશિષ્ટ પુરુષોના દ્રષ્ટાંતો પણ છે. મુનિએ આત્મકલ્યાણ માટે ઉપસર્ગોને સહન કરવા જોઈએ એવો અહીં ઉપદેશ છે. ૧૦૯
આવશ્યકસૂત્ર (૪થા અધ્યાય)માં પણ બાવીસ પરિષહોના નામનો ઉલ્લેખ મળે છે.
પ્રકીર્ણકસૂત્રમાં આતુરપ્રત્યાખ્યાન, મહાપ્રત્યાખ્યાન, સંસ્તારક, ભક્તપરિજ્ઞા, મરણસમાધિ વગેરે ગ્રંથોમાં પરિષહ વિશેની ચર્ચા છે. પરિષહ એટલે શું ? પરિષહ કેવી રીતે જીતવા ? તેને જીતવાથી શું લાભ ? કોણે જીત્યા ? વગેરે પ્રશ્નોના જવાબ પ્રકીર્ણકગ્રંથોમાંથી સુંદર રીતે મળી જાય છે.
મરણસમાધિકાર પરિષહનો મુદ્દો સમજાવવા નિર્યામકનો આધાર લ છે. મરણકાળ નજીક જાણીને અનશન આદરી સંથારાનો સ્વીકાર કરનાર સાધક મુનિને નિર્યામક વિવિધ જાતનો ઉપદેશ આપે છે. નિર્યામક કહે છે – પરિષહના સમયે ૧૦૭. એજન. ૧૦મુ અ. ૧૪. અમિમૂગ ાળ પરિસદા સમુન્દ્વરે ગાડ અપ્પયંત विइत्तु जाइमरणं महब्भयं तवे रए सामणिए जे अ भिक्ख् ॥ १४ ॥ એજન. ૧૮મુ અ ૧૧. નો સહર્ હૈં મ ૮૫, અોસર તખ્તળાઓ અ भयभेख सद्दसप्पहासे, समसुहदुक्खंसहे अ जे स भिक्ख् ॥११॥
૧૦૯. શ્રીઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર. દ્વિ. અ. ૧૯ સૂત્ર.
૧૦૮.
अं मे आसं ते भगवया एवमक्खायं, इय खलु बावीस परीसहा, समणेणं भगवया महावीरेणं कासवेणं पवेइआ, जे भिक्ख सोच्चा णच्चा जिच्चा अभिभ्द भिक्खायरिआ परिव्वयंतो पट्ठो ण विहणेज्जा |
