________________
મરણસમાધિ : એક અધ્યયન
ચારિત્રધર્મ દ્રવ્યથી પણ સ્વીકારવાથી સાધુ ઘણા પ્રકારના પાપકાર્યોમાંથી પોતાની જાતને અલગ રાખી શકે છે.
144
જિનેશ્વરે બતાવેલા ચારિત્રધર્મમાં જે પાંચ મહાવ્રત છે અને તેને પાળવા માટેની વ્યવસ્થા છે તે સાધુને કર્મની નિર્જરા કરવામાં ઘણી મદદરૂપ થાય છે. આગમોમાં ઘણી જગ્યાએ સાધુને કોઈ પણ પ્રવૃત્તિ કરતાં કર્મનિર્જરાનો ખ્યાલ રાખવો તેવો ઉલ્લેખ મળેછે. દરેક સમયે કર્મની નિર્જરાનો વિચાર રાખવા મનને બહુ જ મક્કમ કરવું પડેછે અને એ રીતે મનને મક્કમ કરવા માટે જ્ઞાનીઓએ ઠેર ઠેર પ્રરૂપેલા ઉપદેશનું પાન અવારનવાર સાધુઓ કરે છે.
સાધુજીવન અંગીકા૨ કર્યા પછી તેના પાલન દરમ્યાન સાધુ આહાર-પાણીની શોધ, તપ માટે, ધ્યાન માટે, શય્યા માટે વગેરે માટે બનાવેલા આચારનું પાલન કરી ઉત્તરોત્તર મુક્તિ તરફના પોતાના પ્રયાણમાં આગેકૂચ કરે છે. આ દરમ્યાન જે તકલીફ આવે, દુઃખ પડે, પીડા ઉદ્ભવે તો તે વખતે ધર્મમાર્ગમાંથી વિચલિત ન થઈને ફક્ત નિર્જરાના હેતુથી જ મન, વચન, કાયાની એકાગ્રતાપૂર્વક જે પીડા, દુઃખ સહન કરાય તેને શાસ્ત્રની પરિભાષામાં પરિષહ કહેવાયછે. તત્ત્વાર્થસૂત્રમાં કહ્યું છે કે -માર્ગાવ્યવન – નિર્નાર્થ પરિષહોવ્યાઃ પરીષહા ।
આચારાંગસૂત્ર કે જે મુખ્યત્વે મુનિઓના આચારની જ વાત ચર્ચતો આગમગ્રંથ છે તેમાં મુનિઓએ ‘પરિષહને સહન કરવા’ એવો આદેશછે- “મુનિને આહાર લેવા જતાં ઘરોમાં, ગામમાં, નગરમાં અથવા વિહાર કરતી વખતે દેશમાં રસ્તામાં ઘણા લોકો ઉપસર્ગ, પીડા કરે અથવા આકસ્મિકપણે દુઃખ આવી પડે તો ધીરપણે અડગ રહી સમ્યક્ત મુનિએ સર્વ સહન કરવાં.૮
વળી, અંતકાળ નજીક હોય ત્યારે પણ મૂંઝાયા વગર લાકડાના પાટિયાની જેમ અચળ રહી, અણસણ આદરી, શરીરનું મમત્ત્વ વિસરીને સમભાવથી સહન કરવું, અને મરણકાળને ઈચ્છવું.
૯૯
૯૭. તત્ત્વાર્થસૂત્ર (અ) ૯/૩, સૂત્રકૃતાંગ. દ્વિ.અ.પ્ર.ઉ.ગાથા ૧૦૧. ૯૮. આચારાંગસૂત્ર.૧ લો બ્રુ. ૬. ઉદ્દેશક. ૩૮૩/સૂત્ર. ૯૯. એજન. ૩૯૩/સૂત્ર.
कायरस नियाधाए संगामसीसे वियाहिए। सेहु पारंगते मुणी । अविहम्माणे फल गावयट्ठी कालोवणीते कंखेज्ज कालं जाव सरीरमेओ-त्ति बेमि । उ८उ
