________________
મરણસમાધિઃ એક અધ્યયન
91
નુકશાન? પંડિત મરણ અથવા સમાધિપૂર્વકના મરણથી આત્માની ઉત્તરોત્તર કેવી ઉન્નતી થાય? આવા અનેક પ્રશ્નોની ચર્ચા જૈન ધર્મમાં ઠેઠ પ્રાચીનકાળથી થતી આવી છે. આગામોમાં પણ ઠેર ઠેર આ અંગે વિગતો મળે છે.
અહીં ક્રમથી આપણે જૈન આગમોમાં મરણ અંગેના ખ્યાલ વિશે વિચાર કરીએ
પિસ્તાલીસ આગમમાં મોખરાનું સ્થાન ધરાવતાં, મુનિના આચારોની બારીકાઈથી છણાવટ કરતાં શ્રી આચારાંગસૂત્રમાં ઉત્તમ મરણના ત્રણ પ્રકાર બતાવ્યાં છે.
(૧) ભક્તપરિણા (૨) ઈગિત મરણ (૩) પાદપોપગમન
(૧) ભક્તપરિજ્ઞા - શ્રી આચારાંગસૂત્રમાં સાધુને સંયમયાત્રા દરમ્યાન ઉત્તમ રીતની જીવનચર્ચા તથા દારુણ માંદગી અથવા મરણપ્રસંગે પણ આચરણની સુંદર રીત બતાવી છે.
સાધુને માંદગી આવે, પોતાની દૈનિક ક્રિયા કરવા માટે પણ અશક્ત બને, ત્યારે પોતાના આચારમાં અડગ રહી ભક્તપરિજ્ઞા નામના મરણ કરીને પ્રાણ જવા દેવા, પણ આચારભંગ થવા દેવો નહી, એવો ઉપદેશ આપ્યો છે." .
ભક્તપરિજ્ઞા મરણને ઈચ્છનાર મુનિનો આચાર ચઉભંગીમાં દર્શાવ્યો છે૧) હું બીજાને માટે લાવીશ, બીજાનું પણ ખાઈશ. ૨) હું બીજા માટે લાવીશ, પણ બીજાનું નહીં ખાઉં. ૩) હું બીજા માટે નહીં લાવું, પણ બીજાએ લાવેલું ખાઈશ. ૪) હું બીજા માટે પણ નહીં લાવું અને બીજાનું લાવેલું પણ નહીં ખાઉં. "
આ રીતે, ચારમાંથી જે પ્રમાણેની પ્રતિજ્ઞા લીધી હોય, તે મુજબ ધર્મને પાળતો શાંત અને વિરત બની શુભલેશ્યામાં સ્થિર થઈ મુનિ અણસણ કરે છે અને કર્મનો ક્ષય કરે છે.
૧૧. શ્રી આચારાંગસૂત્ર-૮ મુ અધ્યયન. પમો ઉદ્દેશ.૪૨૭મુ સૂત્ર. ૧૨. શ્રી આચારાંગસૂત્ર - ૮મુ અધ્યયન. પમો ઉદ્દેશ. ૪૨૮ મુસૂત્ર.
