________________
મરણસમાધિઃ એક અધ્યયન
129
૨) સવિચાર ભક્તપ્રત્યાખ્યાન-આમાં એકાએકમરણનો પ્રસંગે ઉપસ્થિત થતો નથી. સવિચાર ભક્તપ્રત્યાખ્યાન સમજાવવા માટે ભગવતી આરાધનાકારે ચાલીસ અધિકારસૂત્રની સહાયથી વિવેચન કર્યું છે. જેમાં ભક્તપ્રત્યાખ્યાન માટેનો યોગ્ય સમય, તેને માટેની આવશ્યક વસ્તુઓ, સાધના દરમ્યાન જરૂરી વસ્તુઓની વિગત વગેરેનું વર્ણન છે.
ટૂંકમાં, ભગવતી આરાધના પ્રમાણે ભક્તપ્રત્યાખ્યાન (સવિચાર) મરણને આ પ્રમાણે સમજાવી શકાય.
દુષ્યાપ્ય વ્યાધિઅથવા શ્રમણપણાને હાનિ પહોંચે ત્યારે અથવાદેવ, મનુષ્ય, તિર્યંચના ઉપસર્ગ સમયે ભક્તપ્રત્યાખ્યાન અંગીકાર થઈ શકે છે. બાહ્ય અને અત્યંતર તપથી વિવિધપણે પોતાનું શરીર તથા કષાયોને કૃશ કરી સંલેખના કરવાની હોય છે. પરિગ્રહનો સર્વથા ત્યાગ અહીં આવશ્યક છે. ભક્તપ્રત્યાખ્યાન મરણમાં ઉદ્યત થયાં પછી શ્રુતનું અધ્યયન કરવાનું, રાતદિવસ જિનવચનને ભણવાનું હોયછે.
ભક્તપ્રત્યાખ્યાન કરનાર ક્ષેપકે પહેલાં સમાધિમરણ કરાવનાર આચાર્યની શોધ કરવી પડે છે. આ આચાર્ય એક સમયે એક ક્ષપકને સમાધિમરણ કરાવી શકે છે. આચાર્ય સમાધિના નિમિત્તે ક્ષેપકની પરીક્ષા કરે છે, તે જુએ છે કે આરાધક જીવ ગુણ, પરિવાર, આહારની અભિલાષા છોડવામાં કેટલો સમર્થ છે?
ગુરુની કસોટીમાંથી પસાર થયેલો ક્ષપક પછી પોતાના સમસ્ત દોષોને ગુરુ પાસે પ્રગટ કરે છે, ત્રણ પ્રકારના આહારના ત્યાગના પચ્ચખાણ લઈ ઉદરનું શોધન કરે છે. ત્યારબાદ જીવનપર્યત આહારનો ત્યાગ કરે છે. સંઘના સર્વ સદસ્યોની ક્ષમાયાચના કરે છે. ક્ષપકની પિંછીકા લઈ આચાર્ય સંઘ પાસે જાય અને કહે કે ક્ષપક તમારા સૌની માફી માગે છે.
મૃત્યુસમયે નિર્ધામક આચાર્ય તેને શુદ્ધિપૂર્વક સમાધિ તથા નિઃશલ્યપણે આલોચના લેવાપૂર્વક સંખનાનો ઉપદેશ આપી કહે છે, દુઃખ, પરિષહ, વેદના એ તો પૂર્વકૃત કર્મોનું ફળ છે. આ દુઃખ જ કર્મોમાંથી મુક્તિ અપાવશે. એમ વિચારી સમજ્વભાવને અપનાવવો. તે પછી ક્ષપક ઉત્તમ સંહનનવાળું એકાગ્ર ચિત્તનું ધ્યાન કરે છે, કષાયોનો નાશ કરે છે, અશુભ લેશ્યાનો ત્યાગ કરી શુભ
