________________
મરણસમાધિઃ એક અધ્યયન
88
મરણના પ્રકારો:પ્રાસ્તાવિક :
આરંભ પછી અંત, દિવસ પછી રાત્રિ, પ્રકાશ પછી અંધકારની જેમ જ જીવન પછી મૃત્યુ એ તદ્દન કુદરતી છે.
નામ છે તેનો નાશ છે. વાસ્તવમાં મોત એ જીવનનો પડછાયો છે. સંસારમાં જીવના અનંતકાળ સુધીના પરિભ્રમણમાં કરેલી સફરની નિશાની એટલે જ મૃત્યુ. અનંત જીવનનું માપ કાઢવા કુદરતે યોજેલી કરામત એટલે જ મોત. દુનિયાની તમામ ચીજો-જડ કે ચેતન, ઝાડપાન, ખનિજ પદાર્થ વગેરે વિનાશને આધીન છે.
જીવનરૂપી શૃંખલાના બે છેડા એટલે જીવન અને મૃત્યુ. મૃત્યુ એ જીવનની અંતિમ પરિણતિ છે. જન્મની સાથે જ અનિવાર્યપણે મૃત્યુ જોડાયેલું જ રહે છે. સ્વજનોના વિયોગના દુઃખને લીધે આપણને તેનું આગમન ગમતું નથી, પરંતુ તેની અનિવાર્યતાને આપણે અવગણી શકતાં નથી.
માણસ સાધારણ દુઃખમાં પણ જ્યાં ગભરાઈ જાય છે ત્યાં, મૃત્યુતો દુઃખોનો રાજા છે અને તેથી એના નામથી જ સામાન્ય માણસ ભયભીત બની જાય છે, અને તેટલો મૃત્યુથી દૂર ભાગવા મથે છે, પરંતુ દુઃખી અથવા ઉદાસ થવાથી મૃત્યુ દૂર થતું નથી. કોઈક વખતે તો તે અવશ્ય આવે છે. દરેક જન્મેલાનું મૃત્યુએ નિશ્ચિત જ છે.
जातस्य हि ध्रुवो मृत्युः। પરમસખા મૃત્યુ પુસ્તકમાં કાકાસાહેબ કાલેલકરે મૃત્યુ અને જીવનને એકસરખું સ્થાન આપ્યું છે. બલ્લે જીવન માટે મૃત્યુને આવશ્યક માન્યું છે. તેઓ મૃત્યુને જીવન માટે સાર્થક કારણ માને છે. જેવી રીતે થાક્યો પાક્યો મજૂર વિસામો ઈચ્છે છે, જેમ પાકેલું ફળ વૃક્ષ પરથી અલગ થઈ નીચે પડે છે, તે જ પ્રમાણે જીવ પોતાની જીવનયાત્રા સદાને માટે કાયમ રાખવા માટે મૃત્યુ પામે છે. વળી તેઓ કહે છે –
“મૃત્યુ એક ગાઢ સુરંગછે. જેમાં અંધકાર, દુર્ગધ અને ગંભીર સુનકાર છે. આપણે તે રસ્તેથી પસાર થવાનું છે, જ્યાં આપણી વાસનાની પ્રેતછાયાઓ, ૨. મોત ઉપર મનન-પૃ.૭૧. પી. દાવર.
