________________
મરણસમાધિ : એક અધ્યયન
આ પ્રકીર્ણકમાં સમાધિમરણ પામવા ઇચ્છનાર પુણ્યવાન આત્માઓનાં હિત માટે પંડિતમરણ તથા બાલમરણનું સંક્ષેપમાં નિરૂપણ, ફળ તથા મહત્ત્વ બતાવ્યું છે. આ પ્રસંગે કરવા યોગ્ય કર્તવ્યનું વિવેચન કરતાં કહ્યું છે કે ઃ
19
“અસંયમાદિ દોષોને ત્યજી, આરંભાદિના પચ્ચક્ખાણ કરવા, સર્વ જીવો ઉપર સમભાવ કેળવી ધન, સંપત્તિ, કુટુંબ વગેરેની આસક્તિનો ત્યાગ કરવો તથા સમાધિપૂર્વક આહાર, ગૌરવ, કષાય અને મમત્વનો ત્યાગ કરી, ઉપધિ તથા શરીરને પણ વોસિરાવી, સર્વ જીવો સાથે ક્ષમાપના કરવી જોઈએ.”
કામભોગોથી નિવૃત્ત થયાં વિના કોઈ કાળે તૃપ્તિ થતી નથી એ વાત ગાથા ૫૦માં સુંદર રીતે સમજાવી છે.૨૨
ગાથા ૩૧માં રોગીએ ભાવવાલાયક ભાવના દર્શાવી છે. “ખરેખર આ સંસારમાં અનાદિથી હું દુઃખ ભોગવી રહ્યો છું તેનું મૂળ કારણ પદાર્થોની મમતા છે, આ મમતાનો હું ત્યાગ કરું છું.”
અંતસમયે સમાધિભાવની મહત્તા દર્શાવતા કહ્યું છે કે “જેઓ અસમાધિભાવમાં એટલે કે મિથ્યાભાવમાં રાચનારા હોય, કૃષ્ણલેશ્યાના અધ્યવસાયવાળા હોય તેવા જીવો નિદાન કરીને મરણ પામે તો આગામી કાળમાં દુર્લભ બોધીપણાને પ્રાપ્ત કરેછે. અને શુભ પરિણામપૂર્વક નિદાનરહિત મરણને પામેછે તેઓ સમાધિમરણના યોગે ભવિષ્યકાળમાં સુલભબોધિપણાને પામેછે.”ર
મરણસમાધિ પ્રકીર્ણકમાં પણ ઉપરની વાતો જ સમજાવવાનો આશય છે. પ્રસ્તુત પ્રકીર્ણકની ઘણી ગાથાઓ મરણસમાધિમાં મળેછે.૨૫
૭) મહાપચ્ચક્ખાણ (મહાપ્રત્યાખ્યાન) :
અજ્ઞાત કર્તા દ્વારા રચાયેલા પ્રસ્તુત પ્રકીર્ણકનો ઉલ્લેખ નંદીસૂત્ર તથા પાક્ષિકસૂત્રમાંછે. નંદીસૂત્રની સુર્ણિ (પૃ.૬૮) હરિભદ્રીયાવૃત્તિ (પૃ.૭૨)માં આ ૨૨. સંસારવધવામ્મિ મણ્ સવ્વ વિ પોતા વધુસો ।
आहारिया य परिणामिया य नाहं गओ तित्तिं ॥ ५० ॥
૨૩. આતુરપ્રત્યાખ્યાન ગાથા ૪૧.
૨૪. આતુરપ્રત્યાખ્યાન ગાથા ૪૨. ૨૫. જુઓ પરિશિષ્ટ - ૧.
