________________
મરણસમાધિઃ એક અધ્યયન
85
“સંસારમાં બધા સુખને ચાહે છે, ઉન્નતિ ચાહે છે, દુઃખ કે પતન કોઈને ગમતું નથી. બધાને જીવવાનો સરખો અધિકાર છે, તેથી બધાને સુખ આપવું. સૂક્ષ્મ જીવોની થોડી ઘણી હિંસા પ્રમાદથી પણ થાય તો તે અધર્મ છે.” આવી અહિંસાને સિદ્ધ કરવાં જીવનમાં આચરણના અતિ કઠોર નિયમ ઘડાયાં, અને અહિંસામાં જ સત્ય, અચૌર્ય, બહ્મચર્ય, અપરિગ્રહ વગેરે પૂરક વ્રતો આવશ્યક બન્યા.
અહિંસામાંથી જ જૈન ધર્મના દાર્શનિક સિદ્ધાંત અનેકાન્તવાદનો પણ જન્મ થયો છે, કારણ અનેકાન્તનો અર્થ સત્યનો આગ્રહ, તેને માટે પોતાનો કદાગ્રહકે “મારુ જ સાચું બીજાનું જુઠું.” તે છોડવો પડે. કોઈ વ્યક્તિએ જ્યારે પણ બીજાના વિશે કોઈ મત બાંધ્યો હોય કે, નિષ્ઠા કરી હોય ત્યારે તેની પાછળ કોઈને કોઈ દ્રષ્ટિબિંદુ તો હોય જ છે, એ દ્રષ્ટિબિંદુનો વિચાર કર્યા વગર જો તેને વખોડીએ કે તરછોડીએ તો તેનું મન દુભાય, આઘાત લાગે એ સ્વાભાવિક છે. વગર વિચારે આપણાથી કોઈને આવો આઘાત થાય તો તે પણ હિંસા જ છે. આમ બીજાના દ્રષ્ટિકોણને સમજવાનો આદેશ રાખીને ભગવાન મહાવીરે વિચારક્ષેત્રે જે અનેકાન્તવાદ બતાવ્યો તે માનસિક અહિંસાનો જ પ્રકાર છે. ૨. સાધુજીવનવ્યવહારનાં અનેક આનુષંગિક મુદ્દાઓઃ
અહિંસામૂલક જૈન ધર્મ વિચાર તેમ જ આચારમાં સામ્ય દર્શાવતો ધર્મ છે. ગૃહસ્થોને આચારપાલનમાં જે વ્રતો ધારવાના હોય છે તે “દેશ” થી એટલે આંશિક પાલનવાળા હોય છે. જેને સ્થૂલવ્રતો કહેવાય છે. જ્યારે સાધુને તે જ વ્રતો ઘણી સૂક્ષ્મતાથી પાળવાના હોય છે, સમસ્તપણે પાળવાના હોય છે અને તેથી સાધુને પાળવાના વ્રતોને મહાવ્રતો તરીકે ઓળખવામાં આવેછે.
ત્યાગ, તપસ્યા, ધ્યાન, સમાધિદ્વારા સાધુ પોતાના પૂર્વસંચિત કર્મોનો ક્ષય અથવા ઉપશમ કરી નવાં કર્મોને આવતાં અટકાવે છે. સાધુની દિનચર્યા જ એવી હોય છે કે જેમાં તેમને ઓછામાં ઓછા અથવા નજીવા દોષનો પણ અવકાશ હોતો નથી. ભિક્ષા, વિહાર તથા લોચ સાધુને માટે કર્મનિર્જરાનું કારણ બની જાય છે. પોતાના નિમિત્તે તેઓ પૃથ્વી, જલ, અગ્નિ, વાયુ, વનસ્પતિ આદિક કાય જીવોની હિંસા કરતા નથી, કરાવતા પણ નથી કે કરનારની અનુમોદના પણ કરતા નથી. ખુલ્લા પગે તથા પગપાળાં એક જગ્યાએથી બીજી જગ્યાએ જતાં
