________________
મરણસમાધિ : એક અધ્યયન
સૃષ્ટિના કોઈ પણ દુઃખ આ બાવીસ પરિષહોની બહારના હોઈ ન શકે. આવા બાવીસ પરિષહોને સમભાવથી સહન કરવા તે ઉત્તમ સાધુનું લક્ષણ છે. આ પરિષહોને જીતીને પોતાના સંયમજીવનનું શ્રેય સાધનાર મહાપુરુષોના દ્રષ્ટાંતો અહીં (મરણસમાધિમાં) આપ્યાં છે. (૪૮૬ થી ૫૦૩)
ઉપર આપણે જોયાં તે બધા દ્રષ્ટાંતોના સારરૂપ કથાનક અહીં હું પ્રસ્તુત કરું છું.
161
બ્રહ્મદત્ત ચક્રીની કથા (મરણસમાધિ ગાથા ૩૭૭)
ચક્રવર્તી રાજા સનત્કુમારની રાણીના કેશકલાપ અડી જવાથી સંભૂતિવિજયે નિયાણું કર્યું કે – “મારા તપ-સંયમના પ્રભાવે મને આવી ભાર્યા મળજો.” તેનો જીવ કાંપિલ્યપુરમાં બ્રહ્મ રાજાની ચુલની રાણીના ગર્ભમાં આવ્યો. પુત્રજન્મનો મહોત્સવ થયો.
૪
બ્રહ્મદત્તને કટકરાજા, કરેણુદત્ત, દીર્ઘરાજ, પુષ્પસૂલ નામે ૪ મિત્રો હતા. પાંચે રાજાઓએ નક્કી કર્યું કે દરેક રાજ્યમાં વારાફરતી પોતાના પરિવાર સાથે એક એક વર્ષ રહેવું. એક વખત બ્રહ્મરાજાએ પુત્ર બ્રહ્મદત્તને કટકાદિકના ખોળામાં અર્પણ કર્યો. દીર્ઘરાજાએ ચુલની રાણી સાથે આડો વ્યવહાર માંડ્યો. પુત્રયુવાનીમાં પ્રવેશ્યો, માતાના ચરિત્રની ખબર પડી, આડકતરી રીતે માને ચેતવણી આપી.
મા તથા દીર્ઘરથ રાજા સમજી ગયા કે આ આપણો વેરી છે. એને મારી નાખવા માટે કોઈક રાજાની પુત્રી સાથે વિવાહ માટે નક્કી કરી, વિવાહયોગ્ય સામગ્રીની તૈયાર કરી. ૧૦૮ સ્તંભવાળું અતિગુપ્ત પ્રવેશ અને નિર્ગમન દ્વારવાળું લાક્ષાઘર બનાવ્યું. આખા કાવતરાની ધનુમંત્રીને જાણ થઈ, એણે વનમાં જવાની રજા માંગી, પણ દીર્ઘરથ રાજાએ ‘અહીં રહીને દાન-પુણ્ય કરો’. કહીને રજા ન આપી. ધનુએ નગરની બહાર રહીને વિશ્વાસુ માણસો મારફતે ૪ ગાઉ લાંબી સુરંગ બનાવી.
લગ્ન પછી વરવહુ વરધનુ (ધનુમંત્રીનો પુત્ર) સાથે લાક્ષાગૃહમાં પ્રવેશ્યા. બે પહોર પછી આગ લાગી. વરધનુએ સુરંગદ્વારથી તેને બહાર કાઢ્યો. દાનશાળામાં આવી ઉત્તમ જાતિના બે અશ્વો લઈ બન્ને કુમા૨ તથા વઘનુછૂપાવેશે
