________________
મરણસમાધિ : એક અધ્યયન
પ્રકીર્ણકનો પરિચય મળેછે.૨૬
મરણસમાધિ ગ્રંથમાં પણ આ પ્રકીર્ણકનો ઉલ્લેખ મળે છે. મરણસમાધિકારે જે ૮ ગ્રંથોના આધારે પોતાની રચના કરી છે તે ૮ માંનો ૧ ગ્રંથ આ ‘મહાપ્રત્યાખ્યાન’છે.
20
જૈનગ્રંથાવલી (પૃ.૪૪)માં પ્રસ્તુત પ્રકીર્ણકની ૧૪૩ ગાથાઓ નોંધાઈ છે. પં. અમૃતલાલ ભોજક સંપાદિત પઈણ્યસુત્તાઈ-ભાગ ૧માં (પૃ. ૧૬૩૫૨) આ પ્રકીર્ણકની ગાથાઓ ૧૪૨છે.
મહાપ્રત્યાખ્યાનનો રચનાનો સમય કયો હશે તે વિચારતાં આપણે તેને નંદીની પૂર્વે તો મૂકી જ શકીએ. એટલે કે પાંચમી શતાબ્દી પહેલાં તે રચાયું હશે. હાલમાં મહાપ્રત્યાખ્યાનના સંબંધમાં ડૉ. સુરેશ સિસોદિયાએ લેખક તથા રચનાકાળનો વિસ્તારથી વિચાર કરી નિષ્કર્ષરૂપે ગ્રંથનો સમય બીજીથી ચોથી શતાબ્દીના મધ્યનો માન્યોછે.૨૭
ગ્રંથનું મહાપ્રત્યાખ્યાન નામ સાર્થક છે તેના સંદર્ભમાં નીચેના કારણો આપી
શકાય –
દેશવિરતિવાળા ગૃહસ્થો માટે આતુરપ્રત્યાખ્યાનમાં વિધિ બતાવી છે જેના દ્વારા અંતિમ સમયની આરાધના કરી શકાય. મહાપ્રત્યાખ્યાનમાં સાધુને માટે પ્રત્યાખ્યાન – ત્યાગની વાત કરીછે. જીવનમાં સૌથી મોટો ત્યાગ કોઈપણ હોઈ શકે તો તે દેહત્યાગ છે. પ્રત્યાખ્યાનપૂર્વક દેહ છોડી, સમાધિમરણને ભેટવાની દરેક મોક્ષાભિલાષી સાધકની ઈચ્છા હોય જછે.
દરેક જીવને પોતાના શરીર ઉપર રાગ-આસક્તિ, મોહ હોય જ છે એવા આસક્તિના મૂળ રૂપ શરીરની આસક્તિના ત્યાગ ઉપર આ પ્રકીર્ણકમાં ભાર મૂકાયો છે.
મંગલાચરણ કર્યા પછી સમ્યક્ત્વ, પાપના પ્રત્યાખ્યાન, દુશ્ચરિત્રની નિંદા,
૨૬. પઈણયસુત્તાઈં - ભા.૧, પૃ.૪૨.
૨૭. મહાપચ્ચક્ખાણ પ્રકીર્ણક. સંપા. ડૉ. સુરેશ સિસોદિયા. આગમ અહિંસા સંસ્થાન અને પ્રાકૃત સંસ્થાન – ઉદયપુર.
