________________
પરણસમાધિ: એક અધ્યયન
81
ગાથા ૨૪૬ થી ૨૮૨માં પંડિતમરણના ત્રણ પ્રકાર - પાદપોપગમન, ઈગિની, ભક્તપ્રત્યાખ્યાનની વાત કરી છે. આત્મા જ વિશુદ્ધ મરણનો સંથારો છે. મૃત્યુ સમીપે પહોંચેલો વૈરાગ્યથી વાસિત થયેલો આરાધક સર્વ અસંયમ, ઉપધિ, સાવદ્ય ક્રિયા વગેરેને વોસિરાવે છે તેનું નિરૂપણ ગાથા ૨૯૭ થી ૩૦રમાં છે. ગાથા ૩૧૦થી ૩૧૭માં આરાધનાપતાકા હરણનો ઉપદેશ છે.
ગાથા ૩૦૪થી ૩૦૭માં મૃત્યુ વખતે થતી વેદના વખતે સહિષ્ણુતા કેળવવાનો ઉપદેશછે. ગાથા ૩૬૬ થી ૩૮૫માં નિર્વેદનો ઉપદેશ આપી વેદના વખતે સહિષ્ણુતા કેવી રીતે રાખવી તે સમજાવ્યું છે. સંલેખના સ્વીકારનાર મુનિ કેવા નિર્ધામક પાસે જાય, તેની સમજ આપી, ગાથા ૩૨૫ થી ૩૩૪માં નિર્યામકનું સ્વરૂપ દર્શાવાયું છે. આવા નિર્ધામક પાસે રહી સાધુ અભુદ્યત મરણ માટે તૈયાર થાય તે વખતે જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્રમાં લાગેલાં અતિચારોની ક્ષમાપના, થયેલાં કષાયોની ક્ષમાપના શલ્યરહિતપણે કરવી જેનું વર્ણન ગાથા ૩૩પ થી ૩૪૩માં છે.
૩૪૪ થી ૩૫૭ સુધીની ગાથાઓમાં વિષય, તૃષ્ણાને છોડવાનો ઉપદેશ તથા દુસહ પરિસહો કે ઉપસર્ગોને સહન કરવાનો ઉપદેશ આપ્યો છે, અને કહ્યું છે કે, જેમ દીવામાંથી તેલ ઓછું થવાથી દીવો તથા વાટબન્ને નાશ પામે છે, તેમ ખોરાકમાં સ્નિગ્ધતા ઓછી થવાથી શરીરરૂપી વાટ પણ નાશ પામે છે. તેથી પરમ ગુરુની સન્મુખ જઈદ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવથી ચાર પ્રકારના આહારનો અથવા સમાધિ ટકી શકે એમ ન લાગે તો, ત્રણ પ્રકારના આહારનો ત્યાગ કરી, નિયાણ બાંધ્યા વગર સંથારાનો સ્વીકાર કરવો.
અસમાધિથી મરણ પામનાર બાલમરણને પામે છે તથા સમાધિમરણથી ઘણા સિદ્ધિને પામે છે તેનું વર્ણન ગાથા ૩૫૮ થી ૩૬૫ સુધી છે. ૩૬૬ થી ૩૮૫ સુધીની ગાથાઓમાં નિર્વેદનો ઉપદેશ આપતાં કહે છે - શરીર અને આત્મા જુદા છે, એમ મનમાં સ્થાપિત કરવું જોઈએ. ઘણા લાંબા સમય પછી પણ જો શરીર છોડવાનું જ છે, તો એનો આગ્રહ શા માટે રાખવો? શા માટે મમત્વ રાખવું? ચક્રવર્તીને પણ સંસાર છોડીને જતી વખતે એકઠી કરેલી ઋદ્ધિ-સિદ્ધિ અહીં જ છોડવી પડે છે. વળી, જીવ ક્યારે જશે એનો કોઈ અંદાજ આપણને નથી. પૂર્વે આ જીવે કાયા તથા ઈદ્રિયોને લીધે જેનરક, તિર્યચપણાના અસહ્ય દુઃખો ભોગવ્યાં છે. તેથી હવે શરીરનો વિચાર છોડી આત્માના સુખનો વિચાર કરવો જોઈએ.
