________________
મરણસમાધિ: એક અધ્યયન
(213
માંગલિક કામ બન્ને માટે વપરાય છે. તે જીવને ઉચ્ચ કે નીચ ગોત્ર અપાવે છે.
૮) અંતરાય કર્મનો સ્વભાવ ભંડારી જેવો છે. રાજાને દાન આપવામાં ભંડારી અંતરાય કરે તેમ અંતરાય કર્મ જીવને દાનાદિમાં અંતરાય કરે છે.
આ આંઠે પ્રકારના કર્મ આત્માની સાથે ક્ષીરનીરની પેઠે બંધાયેલા છે. જેના શાસનને પામીને તેની બહુમૂલ્યતા સમજીને જે જીવ આ કર્મની સામે યુદ્ધ પડે છે, એક એક કરીને તેનો નાશ કરે છે, તે આત્માની ઉન્નતિને પામે છે. સકલ કર્મોનો નાશ થતાં સિદ્ધિપદ-નિર્વાણને તે પામી શકે છે. સર્વશ્રેષ્ઠ પદને પામવા માટે જૈન દર્શને “ચૌદ ગુણસ્થાનક'ની આગવી રચના બતાવી છે.
ચૌદ ગુણસ્થાનકની આ નિસરણીમાં એક એક પગલે ચઢતા ચઢતા જીવ આત્માને કર્મના લેપથી છોડાવવા સફળ બને છે. અંતિમ સ્થાન છે અયોગી કેવળી. જૈન દર્શનને સમજનાર, તે પ્રમાણે વર્તવા ઈચ્છનાર દરેક વ્યક્તિનો આ ચૌદ પગથિયાવાળી નિસરણી ચઢવાનો પ્રયાસ હોય છે. કેટલાંક તેમાં સફળ થાય છે, કેટલાંક નિષ્ફળ થાય છે, કેટલાંક થાકી જાય છે, હારી જાય છે, જ્યારે કેટલાંક - “હાર્યો જુગારી બમણું રમે'ની જેમ બમણા જોરથી પ્રયત્ન આદરે છે અને મોક્ષમાર્ગની યાત્રામાં આગળ ધપે છે.
મોક્ષમાર્ગે પહોંચવા માટે જીવન દરમ્યાન આ બધા પ્રયત્નો કર્યા પછી તેને જીવનના અંતિમ સમય સુધી પકડી રાખવાના હોય છે, નહીં તો શાસ્ત્રમાં એવા પણ દાખલા નોંધાયા છે કે બહુશ્રુત હોવાછતાં અંતિમ સમયે મનને શાંત, સ્વસ્થ રાખી ન શકવાથી તેની દુર્ગતિ થાય છે.૧૪
શ્રુત જ્ઞાનમાં યુક્ત હોવા છતાં પ્રતિજ્ઞામાં અનિયંત્રિતાને લીધે ઈંદ્રિયો તેને રંજાડે છે અને તેવો પુરુષ મરણ સમયે મૂંઝાય છે. (મરણસમાધિ ગાથા ર૭૫) ૧૩. ૧) મિથ્યાદ્રષ્ટિ ૨) સાસ્વાદન ૩) મિશ્રદ્રષ્ટિ ૪) અવિરતિ પ) દેશવિરતિ
૬) પ્રમત્ત સંયત ૭) અપ્રમત્ત સંયત ૮) અપૂર્વકરણ ૯) અનિવૃત્તિ બાદરÍપરાય ૧૦) સુક્ષ્મ સંપરાય ૧૧) ઉપશાંત કષાય ૧૨) ક્ષીણ કષાય
૧૩) સયોગી કેવલી ૧૪) અયોગી કેવલી ૧૪. વહિતિ સુંઢિયારું પુત્રાચિપક્વારિસ્સા
અજયરિમ્પ વીવં મરશે સુસંપત્ત પિII મરણસમાધિ ગાથા ૨૭૫.
