________________
મરણસમાધિઃ એક અધ્યયન
94
૧) વૈહાયસ મરણ -ઝાડ પર લટકીને મરી જવું. ૨) વૃદ્ધપૃષ્ઠ-ગીધ, હાથી જેવા મોટા જીવોને પોતાનું શરીર અર્પણ કરવું. ભગવાન મહાવીર દ્વારા પ્રશંસા પામેલા બે મરણ - (૧) પાદપોપગમન અને (૨) ભક્તપરિણા છે. પાદપોપગમનના બે પ્રકાર નિર્ધારિમ અને અનિરિમછે.
નિર્ધારિમ પાદપીગમન-મરણ થયા પછી મૃતશરીરને તે સ્થાનેથી બહાર લઈ જવું પડે. (દા.ત. નગર, ગામમાં)
અનિહરિમ પાદપોપગમન - ગિરિકંદરામાં મરણ થાય તો ત્યાંથી મૃત શરીરને બહાર કાઢવાનું રહેતું નથી.
ભક્તપરિજ્ઞાના પણ બે પ્રકાર છે-નિહરિમ તથા અનિહરિમ
નિર્ધારિમ ભક્ત પ્રત્યાખ્યાન તથા અનિહરિમ ભક્તપ્રત્યાખ્યાનમાં શરીરસેવાની છૂટ હોય છે. પાદપોપગમનમાં શરીરસેવા કરવાની જ નથી.
સ્થાનાંગસૂત્રમાં ત્રીજા સ્થાનમાં મરણના ત્રણ પ્રકાર જુદી રીતે દર્શાવ્યાં
(૧) બાલમરણ (૨) પંડિતમરણ અને (૩) બાલપંડિતમરણ. બાલમરણ, પંડિતમરણ તથા બાલપંડિતમરણ ત્રણ પ્રકારના હોય છે. જેમ કે - ૧) સ્થિતલેશ્ય - મરતી વખતે જે વેશ્યા હોય છે. દા.ત.
કૃષ્ણલેશ્યાવાળો જીવતે જલેશ્યામાં મરીને નારકીપણું મેળવે. ૨) સંકિલન્ટલેશ્ય - મરતી વખતે જે વેશ્યા હોય - જેમ કેનીલ-તેનાથી વધુ સંકિલષ્ટ. જેમકે-કૃષ્ણલેશ્યાં મરીને મળે તેવું. ૩) પર્યવજાતલેશ્ય - મરતી વખતે હોય તેનાથી મર્યા પછી વિશુદ્ધ લેગ્યા મળે તેવું.
૧૭. શ્રી સ્થાનાંગસૂત્ર. ત્રીજું સ્થાન. ૪થો ઉદેશ. ૫૧૯ મરણસૂત્ર.
