________________
મરણસમાપિઃ એક અધ્યયન
111
પાંચ મહાવ્રત તથા પાંચ સમિતિનું યથાયોગ્ય ઉત્કૃષ્ટ પાલન સાધકને જીવન દરમ્યાન તથા અંતિમ સમયે સમાધિ મેળવવામાં સહાયક બને છે.
શ્રી સૂત્રકૃતાંગસૂત્રમાં સમાધિ ચાર પ્રકારની દર્શાવી છે - દર્શન, જ્ઞાન, ચરિત્ર, તપ.૪૭
જે પોતાના આત્માને સમ્યક ચારિત્રમાં સ્થિર કરી શકે છે, તે ચારેમાં સ્થિર થઈ શકે છે.
૧) દર્શન-સમાધિઃ-જિનવચનોથી રંગાયેલું અંતઃકરણ હોવાથી વાયુરહિત સ્થાનમાં રહેલ દીવાની પેઠે સ્થિર હોવું. કુબુદ્ધિરૂપ વાયુથી વિચલિત ન થવું. ૨) જ્ઞાન સમાધિ -૮
जह जह सुयमवगाहई अईसयरसपसरसंजुयमक्खं ।
तह तह पलहाई मुणी णवणवसंवेगसद्धाए। જેમ જેમ નવા નવા શાસ્ત્રોનું અધ્યયન મુનિ કરે છે, તેમ તેમ શ્રુતમાં શ્રદ્ધા વધવાને કારણ તે આનંદ પામે છે. અને સમાધિમાં પ્રવૃત્ત થાય છે.
૩) ચારિત્ર સમાધિ:-૪૯ સમ્યફક્રિયાનું અનુષ્ઠાન કરનાર મુનિ વિષયસુખથી રહિત (નિવૃત્ત) નિઃસ્પૃહ હોવાથી પરમ સમાધિનો અનુભવ કરે છે. કહ્યું છે ને
तणसंथारणिसन्नो ऽ वि मुणिधरो भठ्ठरागमयमोहो । जे पावइ मुत्तिसुहं कत्तो तं चक्कवट्ठी वि? नैवास्ति राजराजस्य तत्सुखं नैव देवराजस्य ।
तत्सुखमिहैव साधोलोर्कव्यापार - रहितस्य ॥ ૪) તપસમાધિઃ- ઘોર તપ કરવા છતાં પણ જેમને ગ્લાનિ થતી નથી, તથા જે ક્ષુધા, તૃષા વગેરે પરિસોથી ઉદ્વેગ પામતાં નથી, અભ્યતર તપનો અભ્યાસ કરવાથી ધ્યાનમાં જેનું મન સંલગ્ન થયેલું હોય છે, તે મુનિ અનુકૂળ-પ્રતિકૂળ સંયોગોમાં હર્ષ-શોક કરતાં નથી. ૪૭. શ્રી સૂત્રકૃતાંગસૂત્ર - પં. શોભાચન્દ્ર ભારિલ. પૃ. ૯૬. ૪૮. એજન. ૪૯. એજન.
