________________
મરણસમાધિઃ એક અધ્યયન
107
કર્યું નથી, કારણ અન્યત્ર તે ઘણા વિસ્તારથી અપાયું છે, જે આપણે આગળ જોયું છે, વળી પ્રસ્તુત ગ્રંથમાં કર્તા સમાધિપૂર્વકના મરણનો જ મુખ્ય ઉદ્દેશ રાખી તેને માટે જ વાતોની ચર્ચા કરવાનો આશય રાખે છે. છતાં, ટૂંકમાં બાલમરણના સ્વરૂપને જરૂરથી બતાવી દીધું છે. ૩૯ જેમ કે:- જિનવચન પ્રમાણેના છ દ્રવ્ય, નવ તત્ત્વાદિકમાં અશ્રદ્ધાવાનનું મરણ તે બાલમરણ છે. તે જ પ્રમાણે કંદર્પાદિક સંકિલષ્ટ ભાવનાઓના સેવનથી અને પાંચ પ્રકારની શુદ્ધિ વગરનો સાધક પણ સમાધિથી દૂર એટલે કે બાલમરણને પામે છે. આવા સુંદરમનુષ્યભવને પામીને પણ જીવો મરણપર્યંત જિનેશ્વરોએ કહેલા દુર્લભ ધર્મ પામતાં નથી. આવા જીવો સિદ્ધિનાસુખોથી અજ્ઞાત હોય છે અને તેથી જ ઈન્દ્રિયોના વિષયોમાં આસક્તિપૂર્વક રહે છે. મોહ અને માયારૂપી સાગરમાં તે ગળાડૂબ રહે છે અને વળી તેનો પશ્ચાતાપ પણ કરતાં નથી.૪૨
દિગંબર સંપ્રદાયના ગ્રંથોમાં પણ મૃત્યુ, તેના પ્રકારો અંગે વિગતો મળે છે, જેની અત્રે નોંધ લેવી ઘટે છે. મૂલચાર:
દિગંબર સંપ્રદાયના આ પ્રાચીન તથા પ્રામાણિક ગ્રંથમાં મુનિના ધર્મનું પ્રતિપાદન છે. તેમાં આચાર્ય વટ્ટકેરે મરણના ત્રણ પ્રકારો દર્શાવ્યાં છે. ૪૩
૧) બાલમરણ ૨) બાલપંડિતમરણ ૩) પંડિતમરણ.--
અસંયત સમ્યફદ્રષ્ટિજીવબાળ કહેવાય છે, તેઓનું મરણ બાલમરણ કહેવાય છે. સંયતાસંયત જીવ બાલપંડિત કહેવાય છે, કેમ કે તેમાંથી એકેન્દ્રિય જીવોના વધુ થાય છે તેથી બાલ અને બેઈન્દ્રિયાદિ જીવોના વધથી તેઓ અટકેલાં છે, તેથી પંડિત. આવા બાલ એવા પંડિતનું મરણ એટલે બાલપંડિતમરણ.
૩૯. એજન. ગાથા ૭૦-૭૭. ૪૦. એજન. ગાથા ૨૧. ૪૧. એજન. ગાથા ૬૮-૬૯, ૪૨. એજન. ગાથા ૭૭. ४३. तिविहं भणंति मरणं बालाणं बालपंडियाणं च।
ત પંડિત૨ નંગ લેવલિો મજુમતિ / પદ / બૃહપ્રત્યાખ્યાન.
