________________
મરણસમાધિઃ એક અધ્યયન
23
જૈન ગ્રંથાવલીમાં પ્રસ્તુત પ્રકીર્ણકનો ઉલ્લેખ છે. પં. અમૃતલાલ ભોજકે પDણસુત્તાઈં ભાગ-૧માં આ પ્રકીર્ણકને પ્રકાશિત કર્યું છે.
- આચારાંગમાં પ્રથમ શ્રુતસ્કન્ધને બાદ કરતાં ઋષિભાષિત બધા જૈન આગમોમાં પ્રાચીન સિદ્ધ થયું છે. ડૉ. સાગરમલ જૈને ઋષિભાષિતના સમયના પુરાવા માટે ઘણી દલીલો આપીને તેને ઈ.સ. પૂર્વ પમી શતાબ્દીથી ઈ.સ. પૂર્વે ત્રીજી શતાબ્દીની વચ્ચેની રચના તરીકે ઠરાવ્યું છે. ઐતિહાસિક દ્રષ્ટિએ વિચારીએ તો પણ પ્રસ્તુત ગ્રંથની રચના મહાવીર તથા બુદ્ધના નિર્વાણની પહેલી શતાબ્દીમાં થઈ લાગે છે, કારણ “ઋષિભાષિત'માં આવતાં ઋષિઓનાં વર્ણન ભગવાન મહાવીર તથા બુદ્ધની પહેલાં અથવા સમકાલીન છે.
પ્રથમ અધ્યાયમાં બ્રહ્મચર્ય અને અપરિગ્રહ સાથે માનીને ધર્મની વાતને લીધે એકમત એવો ઊભો થયો છે કે ઋષિભાષિત પાર્શ્વનાથની પરંપરામાં નિર્માણ પામ્યું હશે.
મુખ્યત્વે જૈનધર્મની માન્યતાઓનું પ્રતિપાદન કરતાં આ ગ્રંથમાં ૪૫ ઋષિઓના ઉપદેશરૂપ ૪૫ અધ્યયનો છે. આ ૪૫ પ્રત્યેકબુદ્ધ હતા.૩૭ પારમાર્થિક ભાવથી આત્મિક જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ કરનાર પ્રત્યેકબુદ્ધ કહેવાય છે.
ચાતુર્યામ ધર્મ, ૫ મહાવ્રત, ૪ કષાય, ૧૮ પાપ સ્થાનક, પુણ્ય, પાપ, સંવર, ૪ ગતિ, ૭ ભયસ્થાન, ૮ મદસ્થાન, ૯ પ્રકારે બ્રહ્મચર્યની વાડ, ૧૦ પ્રકારે સમાધિ, કર્મોનું સ્વરૂપ, કર્મનાશથી સુખોનો અનુભવ, કર્મબંધના કારણો, લોક પરલોકની આશંસાના નિષેધનો ઉપદેશ, સમ્યગદર્શનની ઉપાદેયતા, ઉત્તમ પુરુષોના લક્ષણ, પરિસહ-ઉપસર્ગને સમભાવથી સહેવાનો ઉપદેશ વગેરે વિષયો અહીં વર્ણવાયાં છે.
સમગ્ર ગ્રંથ દુઃખોના નાશ માટે કર્મમૂળને ઉખેડવા માટે જિનાજ્ઞાપાલન અને ઉત્તમ સંયમ ધર્મની આચરણા, સમભાવ વગેરેથી સિંચાયેલ મોક્ષમાર્ગ તરફ પ્રયાણ ૩૪. જૈન ગ્રંથાવલી. પૃ.૬૦. ૩૫. પDણયસુત્તાઈ ભા.૧, પૃ.૧૮૧ થી ૨૫૬. ૩૬. ઋષિભાષિત - એક અધ્યયન - પ્રસ્તાવના - પૃ.- ડૉ. સાગરમલ જૈન. ૩૭. (નેમિનાથના સમયમાં વીસ, પાર્શ્વનાથના સમયમાં પંદરઅને વર્ધમાનસ્વામીના
સમયમાં દસ.) જુઓ ઋષિભાષિત સંગ્રહણી – પૃ.૧૭૯. ગાથા નં.૧.
