________________
મરણસમાધિ: એક અધ્યયન
ઋષભદેવનું ચરિત્ર, ૨૪ તીર્થકરોના પૂર્વભવો, કલ્યાણકો, છ આરાનું સ્વરૂપ અસમાન અનેકદ્રવ્યોના સંયોગની યોનિઓ, શક્તિ સામર્થ્યથી સર્પ સિંહ વગેરેની ઉત્પત્તિના વર્ણન છે.
પ્રકીર્ણકો મોટાભાગે આત્મલક્ષી હોવાથી આરાધના વિષયક ગ્રંથોમાં જ્ઞાનનું મહાત્મય, શીલ અને વિનયનું મહત્ત્વ, ક્ષણિકસુખની નિષ્ફળતા, જિનાજ્ઞાની આરાધનાથી શાશ્વત સુખની પ્રાપ્તિ - તેને માટે પંડિતમરણની આવશ્યકતા, પંડિતમરણ માટે સુખતથા આરામછોડી બૈર્યપૂર્વક કષ્ટો, પરિષદોને સહી અભિમાન તથા કષાયોને છોડી, પાંચે ઈંદ્રિયો પર કાબુ મેળવી આરાધનાની વિશુદ્ધિ કરવાનો ઉપદેશ અહીં વણી લેવાયો છે. આરાધનાના માર્ગમાં અતિચારો લાગે તેની વિશુદ્ધિ કરવી, શલ્યરહિતપણે આલોચના લેવી, અંતિમ આરાધનાના પ્રસંગે કેવું આસન સ્વીકારવું, સંસ્તારકના ગુણો, લાભ, તેને ગ્રહણ કરનાર મહાત્માઓના ઉદાહરણો તથા ૧૨ ભાવનાઓ ક્ષમાપનાના ભાવ સાથે પ્રકીર્ણકોમાં રજુ કરાઈ છે.
આમ તો પ્રકીર્ણકોમાં બધો ઉપદેશ મુનિને ઉદ્દેશીને જ અપાયો છે પણ ગૃહસ્થજીવનમાં શ્રાવકે જો આત્માનું શ્રેય સાધવું હોય તો તેણે પણ આ બધા ગુણોને અપનાવી આરાધનામાં અપ્રમત્તતા કેળવવી જોઈએ. આગમમાં પ્રકીર્ણકગ્રંથોનું જૂથ જ એવું છે કે જેનો અભ્યાસ શ્રાવકો પણ કરી શકે અને અભ્યાસના પરિશીલનથી સદ્ગતિ તરફ અભિમુખ થઈ શકે. (ગ) પ્રકીર્ણક - સંખ્યા અંગે વિવિધ સૂચિઓ:
શ્વેતાંબર મૂર્તિપૂજક પરંપરાને માન્ય અંગ-ઉપાંગ આદિ ૩૫ તથા ૧૦ પ્રકીર્ણકો એમ ૪૫ આગમો છે. આગળ આપણે આગમોની વર્ગીકૃત સૂચિ પણ જોઈ ગયા. તે સૂચિમાં ૧૦ પ્રકીર્ણક છે. તેમના નામો અંગે મતભેદ છે. ઘણા વિદ્વાનોએ ૧૦ પ્રકીર્ણકોના નામો નિશ્ચિત કરવાની કોશિશ કરી છે પણ તેમાં સફળતા મેળવી શક્યા નથી. આમછતાં સૌ પ્રથમ આગમોની સંખ્યાની સંગતિ માટે આગમોઢારક પૂજ્યપાદ શ્રી સાગરાનન્દસૂરિએ ૧૦ પ્રકીર્ણકોની યાદી કરી, તે બધા સંસ્કૃત છાયા સહિત પ્રકાશિત પણ કર્યા છે. જે નીચે પ્રમાણે છે:
૧૩. વતુઃ શરદ્રિ માસમાધ્યન્ત પ્રકીર્ણવં - આગમોદય સમિતિ. મુંબઈ -
વિ.સં. ૧૯૮૬, ઈ.સ. ૧૯૨૭.
