________________
विषभक्षणानि
शस्त्रोत्पातनानि
वलयमरणानि
वर्शार्तमरणानि
तद्भवमरणानि
-
वैहायसानि
मरुपतनानि
गृद्धस्पृष्टानि
102
-
વર્તમાન ભવનું આયુષ્ય બાંધીને મરવું.
અન્તઃ શસ્ત્યમરળાનિ - અપરાધોની આલોચના ન થઈ હોય છતાં મરે.
વિષ ખાઈને મરવું.
શસ્ત્રોથી ઘાયલ થઈને મરવું. પરીસહોથી પીડાઈ સંયમછોડીને મરવું. ઈન્દ્રિયોના વિષયને વશીભૂત થઈ મરવું.
ગળામાં ફાંસી લગાવીને મરવું.
મરુ પ્રદેશ પર મરવું.
વિશાળ કદના હાથી આદિના મૃત શરીરમાં પ્રવેશ કરી મરવું. (ગીધ આદિ પક્ષીઓ શબને ખોતરી ખાય)
શ્રી સ્થાનાંગસૂત્ર તથા શ્રી સમવાયાંગ સૂત્રમાં આવેલાં બાલમરણના પ્રકારોમાંથી અહીં ઘણાનો સમાવેશ થયોછે.
પ્રકીર્ણકસૂત્રો જેવા કે --ચ, શરણ, આતુરપ્રત્યાખ્યાન, ભક્તપરિક્ષા, સંસ્તારક, ચંદ્રાવેધ્યક, મહાપ્રત્યાપ્યા, મરણસમાધિ, આરાધનાપતાકા વગેરે ગ્રંથોમાં પણ ઉત્તમમરણના પ્રકારો, મરણની વિધિ, આવશ્યક ક્રિયાઓ વગેરેનું વિસ્તારપૂર્વક વર્ણન છે, જે મેં તે દરેકના પરિચયસ્થળે નોંધેલ છે.
આતુરપ્રત્યાખ્યાન, મહાપ્રત્યાખ્યાન જેવા ગ્રંથોમાં મૃત્યુ સમય નજીક જાણે ત્યારે સાધક મુનિએ કરવાના પચ્ચક્ખાણની વાત કરી છે. અંતિમ સમયે રોગથી ઘેરાયેલાં અસમર્થ મુનિને પણ મન મક્કમ કરીને કરાવવામાં આવતાં પચ્ચક્ખાણની વિધિ દર્શાવાઈ છે. જેમાં સાધક મુનિને સમાધિ ટકી રહે તે પ્રમાણે ક્રમશઃ આહારને ઘટાડી પછી અનશન કરાવવાનો ઉપદેશ છે. કારણ, અંતિમ સમયે સમાધિ ટકી રહેવી તે અગત્યની વસ્તુ છે.
સમાધિ ટકાવવા નિર્યામક આચાર્યો સાધક મુનિને અસિઁહતાદિ ચા૨ શરણાંનો સ્વીકાર કરાવેછે તે ચતુઃ શરણ પ્રકીર્ણકમાં દર્શાવવામાં આવ્યુંછે. ચાર શરણાંનો ૨૮. પ્રકીર્ણકોમાં મુખ્યત્વે બે પ્રકારના મરણછે. ૧) અજ્ઞાનીનું અસમાધિવાળું મરણ તથા ૨) જ્ઞાનીનું સમાધિપૂર્વકનું મરણ અથવા ૧) બાલમરણ ૨) પંડિતમરણ.
