________________
મરણસમાધિઃ એક અધ્યયન
39
અહીં અભ્યતર તપમાં સ્વાધ્યાયનું સ્થાન દર્શાવ્યું છે અને ગર્તાપૂર્વક પાપનો એકરાર, સર્વભાવથી આલોચના લેવાનો તથા ભાવશલ્યને પણ નછૂપાવવાનો ઉપદેશ છે. ભાવશલ્યને છૂપાવવાથી દુર્લભબોધિપણું પ્રાપ્ત થાય અને અનંત સંસાર વધી જાય. વળી સંલેખનાના પ્રકાર બતાવી એને આચરનાર વિષમ પરિસ્થિતિમાં, ઘોર જંગલમાં, પર્વત પર, કિલ્લામાં કેવી રીતે આરાધના કરે છે તે દર્શાવ્યું છે. સમતાપૂર્વક આરાધના કરીને સિદ્ધિને પામેલાંના દ્રષ્ટાંતો પણ અહીં છે. આરાધનાપતાકાની ઘણી ગાથાઓ મરણસમાધિને મળતી આવે છે. આ ૧૯) પર્જાતારાહણા (પર્યતારાધના)ઃ
આગમમાં “આરાધના' અંતર્ગત ઘણા ગ્રંથો લખાયાં છે. પ્રસ્તુત પર્યતારાધના પ્રકીર્ણકને પઈષ્ણયસુત્તાઈ - રમાં અમૃતલાલ ભોજકે પ્રકાશિત કર્યું છે. ૮૫ ગ્રંથના કર્તા અજ્ઞાત છે. તેની ગાથાઓ ૨૬૩છે.
અંતિમ સમયની આરાધનાવિષયક પ્રસ્તુત ગ્રંથ સમાનવિષયક આરાધનાપતાકાને ઘણો મળતો આવે છે. તેથી તેને “લઘુઆરાધના પ્રકીર્ણક' અથવા “આરાધનાસાર' નામથી પણ ઓળખવામાં આવે છે.
ગ્રંથમાં આરાધનાના ચોવીસ દ્વારા બતાવ્યાં છે. જેમ કે અરિહંતાદિ ચારનું શરણ, દુષ્કૃતની ગર્તા, સુકૃતઅનુમોદના, ક્ષમાપના, અનશન, ભાવના શુક્લધ્યાન, નિયાણાના અતિચાર, આરાધનાના ફળ વગેરે.
ગુજરાતી અનુવાદ સાથે પ્રસ્તુત ગ્રંથ પ્રકાશિત થયો છે. જે
જૈન ગ્રંથાવલીમાં પર્યતારાધના પ્રકીર્ણકનો ઉલ્લેખ છે તેમાં પ્રકીર્ણકની ગાથાઓ દ૯નોંધાઈ છે અને તેના કર્તા તરીકે આચાર્ય સોમસૂરિનો ઉલ્લેખ છે, જે કદાચ અપ્રકાશિત છે તેની હસ્તપ્રતો પાટણના તથા પૂનાના ડેક્કન કૉલેજના ભંડારમાં છે. ૮૭ ૮૪. જુઓ પરિશિષ્ટ ૧. ૮૫. પઈષ્ણયસુત્તાઈ-ભા. ૨. પૃ.૧૬૯-૯૨. ૮૬. જુઓ અંતિમ સાધના. આચાર્ય શ્રી હેમસાગરસૂરિ. પૃ.૨૨ થી ૨૭. (પ્રકાશક
ધનજીભાઈ દેવચંદ, મુંબઈ) ઈ.સ. ૧૯૬૨. ૮૭. જૈન ગ્રંથાવલી. પૃ. ૬૬-૬૭.
