________________
મરણસમાધિ: એક અધ્યયન
37
जं अन्नाणी कम्मं खवेइ बहवाहिं वासकोडीहिं।
तं नाणी तिहिं गुत्तो खवेइ उसासमेत्तेण ॥१२१३॥ ઉપરની ગાથા બૃહકલ્પમાં(૧૧૭૦), મહાપચ્ચકખાણમાં (૧૦૧), સંથારગમાં(૧૧૪), મૂલાચાર સિટિકમાં(૪૭), મરણસમાધિ પ્રકીર્ણકમાં(૧૩૫) પર આવેલી છે. થોડાક ફેરફાર સાથે વિમલસૂરિના પઉમચરિયું (૧૦૨.૧૭૭)માં તથા કુંદકુંદાચાર્યકૃત પ્રવચનસારમાં (૩.૩૮)માં પણ જોવા મળે છે. પરંતુ આ બધાનો સમય નક્કી ન હોવાથી તિત્વોગાલીના સમય વિશે પણ અનિશ્ચિતતા રહે છે. છતાં છેલ્લે વ્યવહારભાષ્યમાં એનો ઉલ્લેખ મળે છે. તેથી આપણે પ્રસ્તુત ગ્રંથને વ્યવહારભાષ્યની પહેલાં રચાયેલો માની શકીએ. મુનિ કલ્યાણવિજયજીએ પણ તેમના નિબંધ “વીર નિર્વાણ સંવત”માં લખ્યું છે કે તિત્વોગાલીની રચના વિક્રમની પાંચમી સદી પહેલાં થઈ ગઈ હશે.૭૯
વિષયવસ્તુ - મંગલાચરણ કરતાં શ્રી મહાવીર પ્રભુને નમસ્કાર કરીને કર્તાએ પ્રસ્તુત પ્રકીર્ણકમાં મુખ્યત્વે કાલ એટલે કે સમયનાં અવસર્પિણી – ઉત્સર્પિણી ભેદ, છ આરાનું સ્વરૂપ વર્ણવ્યું છે. ઋષભદેવનું જીવન, ભરતક્ષેત્રાદિ ૧૦ ક્ષેત્રોમાં થયેલા પહેલા તીર્થકર, પહેલા ચક્રવર્તીના તથા વાસુદેવોના નામો તથા તેમના વિશેની માહિતી અહીં આપણને મળી રહે છે. વળી પ્રભુ મહાવીરના નિર્વાણ પછી પાલક, નંદ, પુષ્યમિત્ર, ગદૈભિલ, વગેરે રાજાઓના રાજ્યકાળની બીના તથા ભવિષ્યમાં થનાર કલ્કિરાજાનું અહીંવિસ્તારપૂર્વક વર્ણન છે. દત્તરાજ, તેના પછીનો રાજવંશ, વિમલવાહન રાજાનું પણ અહીં વર્ણન થયેલું છે. શ્રુતજ્ઞાનની હાનિ થવાની હકીકત તથા વલ્લભીપુરનો નાશ થયાની બીના અહીં જણાવાઈ છે.
દુuસહસૂરિનો પૂર્વભવ, જન્મ, નાગાલાચાર્ય પાસે દીક્ષા, દશવૈકાલિક સુધી અભ્યાસ વગેરે હકીકતો ગાથા ૮૩૦ થી ૮૭૯માં જણાવી છે. ત્રીજા અને ચોથા આરાના ભરતક્ષેત્રનું વર્ણન અહીં જોવા મળે છે. તો વળી દુષમ કાળના ચતુર્વિધ સંઘ, રાજા, પ્રજા, દેશની પરિસ્થિતિ, ધર્મ, દાન, શીલ, ઔષધિવગેરેનું
૭૮. વ્યવહારસૂત્રભાષ્ય ઉદ્દેશ ગા. ૭૦૧. ૭૯. તિત્વોગાલી – એક અધ્યયન - શ્રી દલસુખભાઈ માલવણિયા-પૃ.૧૩૮.
