________________
મરણસમાધિ: એક અધ્યયન
17
ગ્રંથની અંતિમ ગાથાઓમાં રચનાકારે પોતાની કૃતિ માટે લીધેલાં ૮ આધારશ્રોતોનો ઉલ્લેખ કર્યો છે. મુખ્યત્વે મરણને કેન્દ્રમાં રાખીને આ આઠે ગ્રંથોમાં વિવરણ હશે એમ માની શકાય.
સંપૂર્ણ ગ્રંથ પદ્યમાં છે. ગાથા છંદ અહીં વપરાયો છે. પ્રશ્નોત્તરીના રૂપે અહીં અભુદ્યત મરણનું સ્વરૂપ વર્ણવાયું છે અને તેને માટેની વિધિ દર્શાવાઈ છે. જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્રની આરાધના, પાંચે ઈન્દ્રિયોના વિષયને જીતી, રાગદ્વેષથી પર બની આરાધનાની વિશુદ્ધિ કરવાનો અહીં ઉપદેશછે. આરાધના દરમ્યાન લાગેલાં અતિચારોની શલ્યરહિતપણે આલોચના લેવી, શુદ્ધજીવન જીવવું વગેરે બાબતોનો અહીં ઉપદેશછે. અંતમાં વિશુદ્ધપણે મૃત્યુને વરનાર મહાપુરુષોના દ્રષ્ટાંતો પણ છે.
વળી પાદપોપગમન, ઈંગિની, ભક્તપ્રત્યાખ્યાન વગેરેની વિધિ, ૧૨ ભાવનાનું સ્વરૂપ સમજાવી હિતશિક્ષા ફરમાવી છે કે મનુષ્યપણું, શ્રી જિનવચનનું શ્રવણ વગેરે વારંવાર મળવાં દુર્લભ છે એમ સમજી મોક્ષમાર્ગની આરાધના કરી સિદ્ધિના સુખ પામવા પ્રયત્ન કરવો.
પ્રસ્તુત કરણસમાધિ પ્રકીર્ણક વિશે વિશેષ ચર્ચા પછીના પ્રકરણમાં કરેલ છે. ૬.૧ આઉરપચ્ચકખાણ (આતુરપ્રત્યાખ્યાન):
પઈણયસુત્તાઈ ભાગ-૧ ગ્રંથમાં “આતુરપ્રત્યાખ્યાન' નામના ૩ પ્રકીર્ણકસૂત્રો છે તેનાં ક્રમાંક ૬, ૧૩ અને ૧૬ છે.
૬ઠ્ઠા ક્રમાંકનું આતુરપ્રત્યાખ્યાન ૩૦ગાથાવાળું છે. તેનો પરિચય નંદીસૂત્રની ચૂર્ણિ અને હરિભદ્રીય આવૃત્તિ તથા પાકિસૂત્રવૃત્તિમાં આપ્યો છે- “જેનો વ્યાધિ અસાધ્ય છે તેવા બિમારને ગીતાર્થ પુરુષો પ્રતિદિન ખાદ્ય પદાર્થો ઘટાડીને પ્રત્યાખ્યાન કરાવે, છેવટે બિમાર આહારના વિષયમાં વૈરાગ્ય પામીને અનાસક્ત થાય ત્યારે તેને વિચરિમ પ્રત્યાખ્યાન કરાવે છે. આ નિરૂપણ જે અધ્યયનમાં છે તે આતુરપ્રત્યાખ્યાન છે.”
૧૬. પાઈપ્સયસુત્તાઈ ભાગ-૧. પ્રસ્તાવના. પૃ.૪૧. શ્રી અમૃતલાલ ભોજક
