________________
મરણસમાધિઃ એક અધ્યયન
130
લેશ્યામાં ઉદ્યત બની ઉપશમ અથવા ક્ષપકશ્રેણી પર આરોહણ કરે છે. આરાધનાના ફળરૂપે મોક્ષ મળે છે. ક્ષપકના દેહત્યાગ પછીની ક્રિયાને વિજહણા કહે છે.
ભગવતી આરાધના પ્રમાણે ઈંગિનીમરણ સ્વીકારનાર શરીર અને કષાયોને કુશ કરી, દોષોની આલોચના લઈ, સંઘથી અલગ થઈ પહાડ, ગુફા, જંગલમાં જઈ પોતાના આત્માનું ચિંતન કરે છે. ક્રમપૂર્વક આહારને છોડે છે. જે આહાર લે તે પણ અનાસક્તભાવેલ છે અને શરીરનું લોહીમાંસ સૂકાય ત્યારે સર્વથા આહારનો ત્યાગ કરે છે.
ભગવતી આરાધના પ્રમાણે પાદપોપગમન મરણ તે સ્વીકારે કે જેણે સમ્યફ પ્રકારે શરીરને કૃશ કર્યું હોય, જેના શરીરમાં ફક્ત હાડકાં જબાકી રહેલાં હોય. તે
જ્યાં પડે છે ત્યાં કપાયેલાં વૃક્ષની ડાળીની જેમ પડી રહે છે. બધી સાંસારિક ક્રિયાઓ તરફથી પોતાનું મન પાછું વાળી લે છે. આયુષ્યની સમાપ્તિ સુધી સમભાવપૂર્વક તે સ્થાને જ પડી રહે છે. અલ્પ આયુષ્ય બાકી હોય ત્યારે જ આ મરણ સ્વીકારાયછે.
પ્રસ્તુત ગ્રંથ અને મરણસમાધિના વિષયમાં ઘણું સામ્ય છે. બન્નેની ગાથાઓ પણ ઘણી મળતી આવે છે.
રત્નકરંડક શ્રાવકાચાર – અથવા સમીચીન ધર્મશાસ્ત્રના કર્તા સ્વામી સમભટ્ટે મૂળ ગ્રંથ (૧૫૦ ગાથા) ને ૭ અધિકારોમાં વિભાજિત કરેલો છે. તેમાં છઠ્ઠા સંલેખનાવ્રત અધિકારમાં સમાધિમરણ વિષે ઉલ્લેખ કર્યો છે. સંલેખનાનું સ્વરૂપ, આવશ્યકતા, વિધિ, ફળ, અતિચાર વગેરે વિષયો ઉપર અહીં પ્રકાશ પાડવામાં આવ્યો છે.
उपसर्गे दुर्भिक्षे, जरसि रुजायां च निष्प्रतिकारे। .
धर्माय तनुविमोचनमाहुः संलेखनामार्या ।। १२२ ॥ ઉપસર્ગ આવવાથી, દુકાળ પડવાથી, ઘડપણ આવવાથી, રોગ આવવાથી, ઉપાયરહિત થવાથી ધર્મને અર્થે શરીરને છોડવાને ગણધરાદિ શ્રેષ્ઠ પુરુષો સંલેખના કહે છે.
૭૬. જુઓ પરિશિષ્ટ ન. ૧.
