________________
મરણસમાધિઃ એક અધ્યયન
116
અને મૃત્યુસમયે પણ તે જ સમાધિ જાળવી રાખનાર જીવ કષાયરહિત, વાસના, મોહરહિત હોવાથી અનાસક્તપણે મૃત્યુને ભેટે છે, અને તેથી તેની દુર્ગતિ થતી નથી. તેવા મરણને સમાધિમરણ તરીકે શાસ્ત્રમાં ઓળખાવ્યું છે.
મરણના પ્રકારો તથા “સમાધિનો પરિચય મેળવ્યા પછી સમાધિમરણના સ્વરૂપ અંગે આપણે વિચારીએ. (ગ) સમાધિમરણ સ્વરૂપ (શ્વેતાંબર - મૂર્તિપૂજક દ્રષ્ટિએ) :
સમાધિમરણને આપણે “સમભાવપૂર્વક દેહનો ત્યાગ એ પ્રમાણે જાણી શકીએ. સમાધિમરણ એટલે વિશુદ્ધ ચારિત્રયુક્ત આત્મભાવમાં જીવની એકલીનતા, રમણતા.
જીવનની અંતિમ અવસ્થામાં અથવા કોઈ અણધારી તકલીફોને કારણે મૃત્યુ નજીક આવે ત્યારે માયા, મમતા, આસક્તિ, પરિગ્રહ તથા મોહને છોડી આત્મા
જ્યારે સાધનામાં લીન બની અનશનપૂર્વકદેહને આત્માથી અલગ સમજી, દેહને આત્માથી ગૌણ કરી મૃત્યુને વરે તે મૃત્યુ એટલે સમાધિપૂર્વકનું મૃત્યુ
જૈન ધર્મ મુખ્યત્વે નિવૃત્તિપ્રધાન ધર્મ છે. જીવનની અને ભૌતિક સુખોની ઉપલબ્ધિની અહીં ઉપેક્ષા કરવામાં આવી છે. જીવનનું પરમ લક્ષ મોક્ષ અથવા નિર્વાણ મનાય છે. મોક્ષની પ્રાપ્તિ માટે નવા કર્મોને આવતાં અટકાવવા તથા પૂર્વસંચિત કર્મોનો સંવર તથાનિર્જરા દ્વારા ક્ષય કરવો એ આવશ્યક છે. તપ અને સંયમ દ્વારા દુઃખોનો નાશ થઈ શકે છે. - કઠોર તપ સાધના એ જૈન ધર્મ પરંપરાનું એક મહત્ત્વનું પાસું છે. તપના બાર પ્રકારમાં છ બાહ્ય તપમાં અનશનનું સ્થાન મહત્ત્વનું છે. સમાધિમરણ માટે માવજજીવનનું અનશન આવશ્યક અંગ મનાય છે.
સમાધિમરણમાં અનશન દ્વારા દેહની પ્રક્રિયા તો રોકવાની જ છે. સાથે સાથે અંતરંગ ધ્યાન, સાધના દ્વારા કષાયોને ક્ષણ કરવાની પ્રક્રિયા પણ ચાલુ હોય છે. દેહપ્રત્યે આસક્તિછોડીને આત્માની શુદ્ધિને અનુભવવાની આવશ્યકતા છે.
કોઈપણ માણસ આગ, તોફાન, પૂર જેવી કોઈ મુસીબતમાં સપડાય ત્યારે પોતાની બધી તાકાત ભેગી કરીને ઘરને બચાવવા પ્રયત્ન કરે, પરંતુ જો ઘર બચે
