________________
મરણસમાધિ: એક અધ્યયન
ગુણરત્નસૂરિએ અવચૂરિ લખી છે.”
સંથારગ એટલે અંતિમ આરાધના પ્રસંગે સ્વીકારવામાં આવતું દર્ભ, તૃણ, કાષ્ઠ આદિનું આસન.
પ્રારંભમાં મંગલાચરણ કર્યા પછી વર્ધમાન સ્વામીને નમસ્કાર કરીને સંસ્તારકના ગુણો દર્શાવાયાં છે. તે પછી સંસ્તારકનું સ્વરૂપ કેવું હોવું જોઈએ, સંથારો વિશુદ્ધ કેવી રીતે બને તે માટેના ઉપાયો બતાવ્યા છે. જેમ કે - “અભિમાનથી રહિત બની ગુરુ પાસે આલોચના લેવી, સમ્યફદર્શનની નિર્મળતા હોવી, રાગ, દ્વેષ અને શલ્યરહિતપણું, ત્રણ ગુપ્તિથી યુક્ત હોવું, ત્રણ દંડથી વિરમવું, ચાર પ્રકારના કષાય તથા વિપાકથી નિત્ય દૂર હોવું, પાંચ મહાવ્રતનું પાલન તથા પાંચ સમિતિનું સમ્યફપ્રકારે આચરણ, છકાયની વિરાધનાથી અટકવું, ભયના સ્થાનોનો ત્યાગ કરવો, નવ પ્રકારની બ્રહ્મચર્યની વાડને ધારણ કરવી, દસ પ્રકારના શ્રમણધર્મમાં હમેશા ઉદ્યત રહેવું” વગેરે.....
તે પછી સંથારાના લાભ બતાવતાં કહે છે કે સંસ્તારકની વિધિને અંગીકાર કર્યાની સાથે જ મુનિને કર્મનિર્જરાનો અપૂર્વ લાભ મળે છે. આવી આરાધનાની યથાર્થ સાધના દ્વારા જીવ ત્રીજે ભવે મોક્ષ પામે છે. વળી શુદ્ધ સંથારો કયો હોઈ શકે? તેના સંદર્ભમાં કહ્યું છે કે:
આત્મા જ સંથારો છે. વિશુદ્ધ ચારિત્રધર્મનું પાલન કરતાં આત્માની શુદ્ધ પરિણતિ દ્વારા કર્મની જે નિર્જરા થાય છે તે તૃણ કે દર્ભના સંથારા અથવા પ્રાસુક એવી ભૂમિમાં પણ થતી નથી.૪૯
ભૂતકાળમાં આવી રીતે સંથારાને ગ્રહણ કરી, અનશન આદરી, સમાધિભાવને ટકાવીને સિદ્ધિપદને પામેલાં મહાપુરુષોના દ્રષ્ટાંતો પણ અહીં આપ્યાં છે. જેમ કે - અર્ણિકાપુત્ર આચાર્ય, સ્કંદકસૂરિના શિષ્યો, સુકોશલમુનિ, અવંતિસુકુમાર, ચિલાતિપુત્ર, ગજસુકુમાલ વગેરે.
૪૭. જૈન ગ્રંથાવલી. ૫.૪૬. ૪૮. સંસ્મારક પ્રકીર્ણક-જુઓ પરણયસુત્તાઈ ભા.૧, પૃ.૨૮૬, ગા.૩૩-૪૩. ૪૯. સંસ્મારક પ્રકીર્ણક ગાથા પ૩.
