________________
મરણસમાધિ: એક અધ્યયન
202
સિંહસેન ગજ્વર
(મરણસમાધિ ગાથા ૫૧૨-૫૨૧) સલ્લકી વૃક્ષના વનમાં અત્યંત ઝેરી સર્પના ડંખથી રાજા મરણ પામ્યો, અને હાથીઓના ટોળામાં સુપ્રશસ્ત ગંધહસ્તિ તરીકે જન્મ્યો.
જંગલમાં સિંહચંદ્ર મુનિવરની પ્રતિમાથી (કાઉસ્સગ્ગ મુદ્રાથી) પ્રભાવિત અને પ્રતિબોધિત થઈ તે હાથીએ સંવેગને પ્રાપ્ત કર્યો અને પાંચ વ્રતોનું પાલન સ્વીકાર્યું. રાગદ્વેષથી નિવૃત્ત થયેલો તે હાથી છઠ્ઠ તપના પારણામાં સવારે સૂર્યના તાપથી તપેલું પાણી પીળા પાંદડામાં લઈને પીતો. આહાર વગર કૃશ બનેલું શરીર થયું હોવા છતાં ભાવચારિત્ર ગ્રહણ કરેલો તે હાથી મુનિના ઉપદેશને ચિંતવતો હતો.
એકવાર કાદવમાં ફસાયેલા નિરૂત્સાહ અને ખિન્ન થઈને બેઠેલા એવા તે હાથીને લાંબા સમયના વેરી અને ઉન્મત્ત સર્ષે જોયો. ગજરાજ પણ જિનવચનનું સ્મરણ કરી ચારે પ્રકારના આહારને વોસિરાવીને સમભાવથી રહ્યો. આવી પડેલા કષ્ટસમયે પશુની યોનિમાં રહ્યા છતાં મધ્યસ્થ રહ્યો અને ત્યાંથી કાળ કરીને સાતમા દેવલોકમાં શ્રી તિલક વિમાનમાં ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિવાળો દેવ થયો.
શ્રતસાગર દૃષ્ટિવાદમાં કહેવાયેલું આ આખ્યાનક સાંભળીને ભાવપૂર્વક દઢપણે પંડિતમરણની પ્રત્યે નિષ્ઠા કેળવવી જોઈએ.
બે સર્પ
(મરણસમાધિ ગાથા પર૨) તિર્યંચ તરીકે ઉત્પન્ન થયેલા તથા જાતિથી જ મહાવિષવાળા બે સર્પો જિનવચનને જાણીને સમત્વભાવમાં આવ્યા. કૌશિક આશ્રમમાં રહેલા તે બન્ને કીડીઓના આહાર બન્યા, પણ દેહને તથા મનને દઢપણે સમતામાં રાખ્યા.
બે સમાંથી એક વિદ્યુટભ દેવલોકમાં દેવ થયો અને બીજો નંદનકુલમાં મહદ્ધિક બળવાળો યક્ષ થયો.
