________________
મરણસમાધિઃ એક અધ્યયન
66
આસ્થાવાળા, પ્રાયશ્ચિત અને આલોચના વિધિના નિષ્ણાત, આચાર્ય તથા નિર્યામકોના ગુણોના જાણકાર, આગમમાં દ્રઢ શ્રદ્ધાવાન, પંડિતમરણના પ્રશંસક, જીવનમાં તથા મૃત્યુ સમયે સમાધિની આવશ્યકતાના આગ્રહી હોવા જોઈએ. પ્રસ્તુત ગ્રંથમાં કર્તાની આગવી સૂઝ દેખાઈ આવે છે. પંડિતમરણને કેન્દ્રમાં રાખીને તેને આનુષંગિક વાતોનું એટલું સુંદર જાળું બનાવીને તેમણે મૂક્યું છે કે ઉત્તમમરણરૂપે સમાધિની મહત્તા આપોઆપ દેખાઈ આવે.
ગ્રંથકારે પોતે જ પોતાની કૃતિને સંગ્રહગ્રંથ કહી, સંગ્રહ માટે પોતે વાપરેલાં ગ્રંથોનો ઉલ્લેખ પણ કર્યો છે. જે આઠ ગ્રંથોનો તેમણે ઉલ્લેખ કર્યો છે, તે બધા મરણના વિષયને લક્ષીને જ રચાયેલા છે. સમયઃ
આપણે આગળ જોયું કે પ્રસ્તુત ગ્રંથના કર્તા અજ્ઞાત છે. તેથી આપણે તેની રચનાના સમય વિષે પણ અજાણ છીએ. તેમ છતાં સમયની તારવણી કાઢવા માટે આપણે નીચેના મુદ્દાઓ દ્વારા કોશિશ કરીશું.
(અ) પૂર્વસીમા -મરણસમાધિ ગ્રંથમાં થયેલાં ગ્રંથોના ઉલ્લેખ, ઉદ્ધરણો અને અન્ય આંતરિક પુરાવા.
(બ) ઉત્તરસીમા -અન્ય ગ્રંથોમાં થયેલ મરણસમાધિનો ઉલ્લેખ. (અ) પૂર્વસીમા:
આપણે જાણીએ છીએ કે પ્રસ્તુત ગ્રંથ એકસંગ્રહગ્રંથ છે. કર્તાએ ઘણે ઠેકાણેથી ગાથાઓ લઈને મરણ, તેના પ્રકારો, ઉત્તમમરણ તથા તેને માટે આવશ્યક ઘણી વાતોનું સુંદર સંકલન કરી, ગ્રંથને આગમગ્રંથોમાં આગવું સ્થાન આપ્યું છે.
જે જે ગ્રંથોમાંથી તેમણે ગાથાઓ લીધી છે, તે નીચે પ્રમાણે છે, જેના આધારે પ્રસ્તુત ગ્રંથની રચનાના સમય વિશે અટકળ પણ લગાવી શકીએ -
૩૧. મરણવિભક્તિ, મરણવિસોહિ, મરણસમાધિ, સંલેહણસુય, ભત્તપરિણા,
આઉરપચ્ચકખાણ, મહાપચ્ચકખાણ, આરાણા પUણય. (મ.સ.ગાથા ૬૬૧ થી ૬૬૩).
