________________
મરણસમાધિઃ એક અધ્યયન
127
મરણસમાધિગાથા ૧૦૧, ૨૨૪માં મુનિને સરળતાપૂર્વક કાર્ય કે અકાર્યની આલોચના લેવાનો આદેશ છે. તે જ પ્રમાણે મૂલાચારમાં બૃહપ્રત્યાખ્યાન સંસ્તરસ્તવમાં ગાથા ૫૬માં તે જ આદેશછે.
આલોચના લેતી વખતે શું ધ્યાનમાં રાખવું, યાદોષો ટાળવા તે બાબતમાં મરણસમાધિ ગાથા ૧૨૩ અને મૂલાચાર – શીલગુણાધિકાર-ગાથા ૧૫માં આલોચનાના દસ દોષો બતાવ્યાં છે.
મૃત્યુ સન્મુખ આવી પડેલા આતુરગ્રસ્ત મુનિ પાંચ મહાવ્રતોનું પચ્ચકખાણ કરે, પચ્ચકખાણ વખતે રાગદ્વેષનો ત્યાગ કરે તો જતે વિશુદ્ધ પચ્ચખાણ છે- આ વાત મરણસમાધિ ગાથા ૨૩૩, ૨૩૬માં છે અને તે જ પ્રમાણે મૂલાચારમાં સંક્ષેપપ્રત્યાખ્યાનમાં ૧૦૯મી ગાથા તથા બૃહસ્પ્રત્યાખ્યાન ગાથા ૪૧માં પણ છે.
જિનવરોએ જેનિકૃષ્ટ કહ્યું છે તે સર્વને વોસિરાવું છું. પ્રથમ હું શ્રમણ છું અને બીજું એ કે હું સર્વત્ર સંયમયુક્ત પ્રવૃત્તિ કરું.” આ પ્રમાણે સંક્ષેપમાં સાધુ પ્રત્યાખ્યાન કરે તે વાત મરણસમાધિ ગાથા ૨૯૮ તથા મૂલાચાર-બૃહસ્પ્રત્યાખ્યાન ગાથા ૯૮માં છે.
સંસારના પરિભ્રમણમાં આ જીવે સર્વ પુદ્ગલોને અનેકવાર ભોગવ્યાંછતાં પણ તૃપ્તિને પામ્યો નહીં. આહારની ઈચ્છા માત્રથી તંદુલિયો મત્સ્ય નરકે જાય છે. ઉગજનક જન્મ-મરણની, નરકની વેદનાઓને જાણીને સંભારીને સાધુએ પંડિતમરણ માટે તત્પર થવું.૭૪ કારણ પંડિતમરણ જ એક એવું છે કે અસંખ્ય સેંકડો જન્મને છેદી નાખે છે અને મુક્તિ આપી શકે છે.૭૫
ધીરપુરુષ હોય કે કાયર બધાએ મરવાનું જ છે તો અવશ્યભાવી મરણમાં ધીરતપણે મરવું વધુ શ્રેષ્ઠ છે. આ વાત મરણસમાધિ ગાથા ૩૨૨ અને મૂલાચાર બૃહપ્રત્યાખ્યાન ગાથા ૧૦૦માં કહીછે.
મરણસમાધિ ગાથા ૪૦૨ અને મૂલાચારસંક્ષેપપ્રત્યાખ્યાન ગાથા ૧૦૯માં કહ્યું છે કે શરીર ઉપરનું મમત્ત્વછેદી નાખ. મરણ સમો કોઈ ભય નથી અને જન્મ સરખું કોઈદુઃખ નથી. ૭૪. એજન. ગાથા ૨૪૪,૨૪૭-૨૪૮. મૂલાચાર-બૃહપ્રત્યાખ્યાન ૭૬,૭૯,૮૨. ૭૫. એજન. ગાથા ૨૪૫. ૭૭.
