________________
મરણસમાધિઃ એક અધ્યયન
209
કુરાન' માં માણસોના કાર્યો કરતાં તેમની માન્યતાઓ ઉપર વિશેષ વજન મૂકવામાં આવ્યું છે. સ્વજનના મૃત્યુ ઉપર વિલાપ કરવાની મનાઈ છે. ઓલિયાસંત-ફકીરનો મૃત્યુદિન પ્રભુમિલનના દિવસ તરીકે ઉજવાય છે. જૈનોમાં પણ સાધુના મૃત્યુને જય જયકારથી વધાવાય છે અને તેમની પાલખી વરઘોડાના સ્વરૂપે અગ્નિસંસ્કારના સ્થળ તરફ લઈ જવાય છે. હિંદુધર્મ:
આર્યોએ સ્વીકારેલો હિંદુધર્મસનાતન ધર્મના નામે પણ ઓળખાય છે. કારણ હિંદુધર્મ સનાતન કાળથી ચાલ્યો આવે છે. વેદો હિંદુ ધર્મના પાયાના ગ્રંથો છે. જુદા જુદા ઋષિઓ દ્વારા તત્ત્વચિંતનના ફળસ્વરૂપે લખાયેલા ગ્રંથો દર્શનગ્રંથોને નામે ઓળખાયા - જેવા કે
કપિલ મુનિનું સાંખ્ય દર્શન, મહર્ષિ પતંજલિનું યોગદર્શન, ગૌતમ મુનિનું દર્શન, મહર્ષિ કણાદનું વૈશેષિક દર્શન, મહર્ષિ જૈમીનીનું પૂર્વ મીમાંસા દર્શન, મહર્ષિ બાદરાયણનું ઉત્તર મીમાંસા દર્શન.
દરેક દર્શનશાસ્ત્રમાં મોક્ષની સ્થિતિનું વર્ણન આવેલું છે. હિંદુ ધર્મ પુર્નજન્મમાં માને છે. તેમજ વેદ, સાંખ્ય, યોગશાસ્ત્ર અને જૈન આત્માનું અનાદિત, અનંતપણું સ્વીકારે છે. જીવ જયાં સુધી મોક્ષ ન પામે ત્યાં સુધી જન્મ મરણના ચક્રમાં ફરતો રહે છે. મરણ પછી જીવાત્માની પરિસ્થિતિ અંગે દરેક દર્શનમાં થોડોક ફેર છે. આપણે તે વિશે જોઈએ.
મીમાંસા દર્શન એમ માને છે કે મોક્ષ, સ્વર્ગાદિની પ્રાપ્તિ વિવિધ વૈદિક કર્મો દ્વારા થાય છે.
શંકરાચાર્યના અદ્વૈત સિદ્ધાંત પ્રમાણે મરણ પછી કાં તો મોક્ષ થાય કે પુર્નજન્મ થાય. મૂળભૂત અજ્ઞાનનો નાશ એટલે કે આત્મસાક્ષાત્કાર થતાં મોક્ષની પ્રાપ્તિ થાય છે. મોક્ષની સ્થિતિમાં જીવાત્મા અને પરમાત્માનું અભેદ–છે.
રામાનુજાચાર્ય પણ શંકરાચાર્યના મત પ્રમાણે જ વિચારે છે. મુકતાત્મા સ્વર્ગમાં દિવ્ય શરીર પ્રાપ્ત કરે છે. અને નારાયણની જેમ સર્જન, વિસર્જન,
૧૦. મૃત્યુની મંગળ પળે. પૃ.૧૧૭.
