________________
14.
મરણસમાધિઃ એક અધ્યયન
૪) વિનયનિગ્રહણ - અલ્પજ્ઞાની પણ વિનયીના કર્મનો જલ્દી ક્ષય થાય છે. ગુણહીન અને વિનયહીન સાધક બહુશ્રુત હોય તો પણ તાત્ત્વિક દ્રષ્ટિએ તેની ગણના અલ્પકૃતમાં થાય છે.
૫) જ્ઞાનગુણ - જ્ઞાન અને ક્રિયા બન્નેનું પ્રાધાન્ય, જ્ઞાનની ઉપાસના અને જ્ઞાનથી ચારિત્રશુદ્ધિ થાય છે આવું કહી અહીં સ્વાધ્યાયમહિમાનું નિમ્પણ છે.
૬) ચરણગુણ - મનુષ્યના ભવમાં સમ્યફદર્શનની દુર્લભતા, તે પછી ચારિત્રગ્રહણની દુર્લભતા, ચારિત્ર પછી જ્ઞાનપ્રાપ્તિ અને ચારિત્રશુદ્ધિની દુર્લભતા અહીં વર્ણવી છે. મુક્તિ મેળવવા માટે સમ્યફદર્શન અતિ આવશ્યક છે એમ જણાવ્યું છે.
૭) મરણગુણ -સંપૂર્ણપણે તૈયારી વિના બેકાબુ બનેલાં ઘોડા ઉપર આરુઢ થનાર સૈનિક શત્રુસૈન્યના સામના વખતે પરાજિત બને છે તેમ મૃત્યુના સમયે પૂર્વ તૈયારી વિના પરીષહોને સહી શકાતાં નથી. પૂર્વે બહુ મોહવાળો હોવા છતાં જિંદગીની ઉત્તરાવસ્થામાં સમ્યભાવે કષાય અને ઈદ્રિયો ઉપર કાબુ મેળવનાર આરાધક કહેવાય છે તેથી ઈંદ્રિયો તથા કષાય ઉપર વિજય મેળવવો જરૂરી છે અને તે પછી મોક્ષમાર્ગમાં આત્માને અપ્રમત્તપણે જોડવો જોઈએ.
જૈનદર્શનમાં આરાધનાવિષયક ઘણા ગ્રંથો છે. અંતિમ સમયે જીવની પરિસ્થિતિ કેવી હોય છે અને આગામી ભવમાં સદ્ગતિ માટે કેવી માનસિકતૈયારી જરૂરી છે તે સમજાવવાનો અહીં પ્રયત્ન છે. અંતસમયની આરાધના પણ જીવની દુર્ગતિ અટકાવી દે છે. આવા જ વિષયની ચર્ચા કરતાં મરણસમાધિ ગ્રંથમાં તથા પ્રસ્તુત ગ્રંથમાં ૭ થી ૮ ગાથાઓ સમાન છે તથા અન્ય આગમગ્રંથોમાં આવતી ગાથાઓ પણ અહીં જોવા મળે છે. ૪) ગણિવિજા (ગણિવિદ્યા):
પ્રસ્તુત પ્રકીર્ણકના કર્તા અજ્ઞાત છે પરંતુ વિષયની ગહનતા તથા ગંભીરતા જોતાં કોઈ બહુશ્રુત સ્થવિરની આ રચના હશે એમ જણાય છે.
જૈનગ્રંથાવલી (પૃષ્ઠ ૪૪)માં પ્રસ્તુત પ્રકીર્ણકની ગાથાઓ ૧૦૫ છે એમ ૧૦ જુઓ પરિશિષ્ટ ૧.
