________________
મરણસમાધિ : એક અધ્યયન
૮૮
ચારિત્ર સંભવી શકતું નથી. વળી, અજ્ઞાનીને જે કર્મ ખપાવતાં ક્રોડો વર્ષ લાગી જાય છે તેને જ્ઞાની એક શ્વાસોચ્છ્વાસમાં ખપાવી દે છે.
136
સમાધિમરણને ઇચ્છનાર સાધક આમ સમ્યક્ આરાધનામાં સતત પ્રયત્નશીલ રહે છે. શાસ્ત્રના પઠન, પાઠન, મનન, ચિંતન દ્વારા પોતાના આત્માને હળવો બનાવવા કટિબદ્ધ બને છે તે સમયે તેણે પૂર્વે કરેલાં પાપો, ભૂલો, દુષ્કર્મો વગેરે સતાવેછે. સાધક પોતે જાણે છે કે દુષ્કર્મોની માફી ન માગી, તેનું પ્રાયશ્ચિત્ત ન કર્યું તો મુક્તિની સંભાવના નથી. આવા સમયે સાધકે શું કરવું તેના જવાબમાં શાસ્ત્રમાં કહ્યું છે કે કરેલા પાપકર્મોનું પ્રાયશ્ચિત્ત જીવને તે કર્મથી અળગો કરે છે. તે માટે ૩૬ ગુણોથી યુક્ત આચાર્ય ભગવંત પાસે પોતાની ભૂલોનો, પાપકર્મોનો, શુદ્ધ અંતઃકરણપૂર્વક, નિશલ્યપણે, ત્રિકરણથી એકરાર કરવો જોઇએ અને ફરી ફરી તેવી ભૂલો ન થાય તેવો સંકલ્પ કરવો જોઇએ.
(૩) આલોચના :
હા ! પસ્તાવો વિપુલ ઝરણું સ્વર્ગથી ઉતર્યું છે, પાપી એમાં ડૂબકી દઈને પુણ્યશાળી બને છે.
કરેલાં પાપનો પસ્તાવો માણસને પુણ્યનું ભાથું બંધાવે છે, એવી લૌકિક માન્યતાને શાસ્ત્રકાર મહર્ષિનું પણ સમર્થન છે કે ગુરુની સમક્ષ પોતાની કરેલી ભૂલોના એકરાર પછી માણસ ભાર ઉતારેલ મજૂરની જેમ હળવો બને છે.૮૯ પંડિતમરણ મેળવવા માટેના ચૌદ સ્થાનો બતાવતાં મરણસમાધિકારે આલોચનાને પ્રથમ સ્થાન આપ્યું છે. પોતાનાથી થઇ ગયેલી ભૂલ અથવા પાપકાર્ય જો માણસને ઝંખે અને તેનું પ્રાયશ્ચિત (પસ્તાવો) કરે તો તે પાપ ઘણું હળવું બની જાય છે. પ્રાયશ્ચિત દ્વારા શુદ્ધ બનેલી હૈયાની ધરતીમાં જ સમાધિ જેવું સુંદર ફૂલ ખીલી શકે છે. આ પ્રાયશ્ચિત દસ પ્રકારે થાય છે.
૧) આલોચના - માત્ર આલોચના કરવાથી શુદ્ધ થાય એવું પ્રાયશ્ચિત.
૮૮. શ્રીમરણસમાધિ પ્રકીર્ણક ગાથા ૧૩૮.
८८. कयपावो वि मणूसो आलीइय निदिउं गुरुसगासे ।
હોર્ફ અ નહુબો ોરિયમરો ∞ મારવો ।।o૦૨। મરણસમાધિ. ૯૦. શ્રી સ્થાનાંગસૂત્ર તથા ભગવતીસાર - ગોપાલજી જીવાભાઈ. પૃ. ૧૪૫.
