________________
મરણસમાધિ : એક અધ્યયન
પંડિતમરણ માટે આરાધના, તપ, ત્યાગ વગેરેની વાતો કર્તાએ અહીં બહુ જવિસ્તારપૂર્વક કરીછે. ઉત્તમ ધ્યેયને સાધવા માટેના માર્ગનો ચિતાર જેટલો વધુ મેળવ્યો હોય એટલી વધુ સરળતા રહે. સમાધિમરણ જેવા ઉત્તમ ધ્યેયને સિદ્ધ કરવા તેને અનુસરતી બધી જ બાબતોનું પરિશીલન જ સાધકને પોતાના ઉત્તમ લક્ષની નજીક લઈ જઈ શકે છે. આમ, મોક્ષને લક્ષ બનાવી કરવામાં આવતાં પંડિતમરણને પામવા માટેના જે આનુષંગિક મુદ્દાઓ કર્તાએ અહીં ચર્ચ્યાછે, તેનું મહત્ત્વ ઘણું છે. પંડિતમરણ અથવા સમાધિપૂર્વકના મરણ માટે કર્તાએ અહીં બે રીત બતાવી છે. પહેલી રીત પ્રમાણે, પંડિતમરણ માટે ચૌદ સ્થાનો દ્વારા પ્રયત્ન કરવાનો હોય છે અને બીજી રીત પ્રમાણે મરણવિધિનાછસ્થાનો બતાવ્યાં છે, જે આ પ્રમાણે છે :
૩૩
ચૌદ સ્થાનો ઃ
-
104
૧) આલોચનાઃ- પોતાના અંતિમ સમયને સુધારી, સમાધિને મેળવી, મોક્ષ પામવાની ઈચ્છાવાળા સાધકે સૌ પ્રથમ જીવનમાં પોતાનાથી થયેલી ભૂલો, પાપોનું શુદ્ધ અંતઃકરણપૂર્વક, મન, વચન, કાયાથી શુદ્ધિથી, નિઃશલ્યપણે ૩૬ ગુણોથી યુક્ત યોગ્ય આચાર્ય મહારાજ પાસે પ્રાયશ્ચિત કરવું જોઈએ. આવા સાધકો આરાધક કહેવાય છે.૩૪
૨) સંલેખના ઃ- બાહ્ય સંલેખના દ્વારા શરીર તથા અત્યંતર સંલેખના દ્વારા કષાયોને કૃશ કરવા. રાગ-દ્વેષની ગેરહાજરીમાં દુઃખ સંભવી શકતું નથી. ગાથા ૧૯૭માં કર્તાએઁ કહ્યું છે કે કોણ મોક્ષને ન મેળવી શકે જો રાગદ્વેષ ન હોય તો ?૩૫ જઘન્યથી સંલેખના છ મહિનાની અને ઉત્કૃષ્ટથી બાર વર્ષની હોય છે.
૩) ઉપવાસાદિક તપ ઃ- બાહ્ય અને અત્યંતર તપ દ્વારા શરીર તથા આત્માને વિશુદ્ધ દશામાં લાવવા, વિવિધ પ્રકારની પડિમાઓ ગ્રહણ કરી, વિવિધ તપ દ્વારા સંયમમાં સ્થિર થઈને, યથાશક્તિ તપ દ્વારા શરીરનું શોષણ કરવાનું હોયછે. ૩૩. મરણસમાધિ પ્રકીર્ણક - ગાથા ૮૧-૮૩. ૩૪. રૂપ અવિ મોહં મોતૂળ ગુરુસાસમ્નિ ।
आलोइय निस्सल्ला मरिडं आराहगा ते वि ॥ ७८ ॥ મરણસમાધિ. ૩૫. શ્રી વુવનું પાવેષ્ના ? Æ ય સુàત્તિ વિદ્દો હોખ્ખા ? જો વ ન તમેખ્ત મુવલ્લું ? રાગ-દ્દોલા નર્ ન હોખ્ખા // ૧૧૭ ||
