________________
મરણસમાધિઃ એક અધ્યયન
93
અવગણીને, નશ્વર એવું આ શરીર છોડતાં મુનિ ખરેખર સત્ય અને દુષ્કર કાર્ય કરે છે.
' ઉત્તમમરણ તરીકે તો આગળ ગણાવેલાં ત્રણ મરણ જ છે, પણ કારણયોગે મુનિ વેહાનસાદિ બાલમરણ પણ જો કરે તો તે પણ ઉત્તમ છે – જે સાધુના મનમાં એવો વિચાર ઉપજે કે
“હું ઉપસર્ગમાં સપડાયો છું, હું શીતાદિક ઉપસર્ગ ખમી શકતો નથી ત્યારે, તે સંયમી સાધુએ જેમ બને તેમ સમજવાન થઈને અકાર્યમાં એટલે કે મૈથુનાદિમાં , પ્રવૃત્તિ ન કરતાં વેહાનસમરણ, વિષભક્ષણ, ઝપાપાત વગેરેને આદરી શકે છે,
એટલે જેમ ભક્તપરિજ્ઞાદિક કાળપર્યાયવાળા મરણ હિતકર્તા છે, તેમ વેહાનાસાદિ મરણ પણ સાધુને માટે હિતકર્તા છે. તેવી રીતે મરનારાં પણ મુક્તિએ જાય છે.”૧૫ -
શ્રી સ્થાાંગસૂત્ર, દ્વિતીય સ્થાન, ૪થા ઉદ્દેશ ‘મરણ-પદમાં શ્રમણ ભગવાન મહાવીરે કયા મરણનો નિષેધ કર્યો છે, કયા મરણની અનુજ્ઞા આપી છે તથા કયા મરણની પ્રશંસા કરી છે, તેનો ઉલ્લેખ છે. ' ભગવાન મહાવીરના મતે નિષેધ કરાયેલાં મરણ:૧) વલન મરણ-પરીસહથી પીડાઈને સંયમ છોડીને મરવું. ૨) વાર્ત મરણ - ઈન્દ્રિયોના વિષયોથી વશીભૂત થઈને મરવું. ૩) નિદાન મરણ-દ્ધિ ભોગાદિકની ઈચ્છાથી મરવું. ૪) તદ્દભવ મરણ- વર્તમાન ભવનું જ આયુષ્ય બાંધીને મરવું. ૫) ગિરિપતન મરણ - પર્વતથી કૂદીને મરવું. ૬) જલપ્રવેશ - અગાધ જલમાં પ્રવેશ- નદીમાં ખેંચાઈને મરવું. ૭) અગ્નિ પ્રવેશ -બળતી આગમાં પ્રવેશ કરીને મરવું. ૮) વિષભક્ષણ વિષ ખાઈને મરવું. ૯) શસ્ત્રાવપાટન- શસ્ત્રથી ઘાયલ થઈને મરવું.
સંયોવશાત્ અથવા અપવાદરૂપે બે બાલમરણની સાધુને છૂટ અપાઈ છે. ૧૪. એજન - ૭મો ઉદ્દેશ ૪૩૭મુ સૂત્ર. ૧૫. શ્રી આચારાંગસૂત્ર. ૮મુ અધ્યયન. ૪થો ઉદ્દેશ.૪૨૩ મુ સૂત્ર.. ૧૬. શ્રી સ્થાનાંગસૂત્ર. દ્વિતીય સ્થાન. ૪થો ઉદેશ.
P't
.
