________________
મરણસમાધિ: એક અધ્યયન
103
સ્વીકાર કર્યા પછી આહાર ઘટાડી, કષાયો પાતળા કરી અનશન સ્વીકારનાર સાધુ સંથારાનો સ્વીકાર કરે છે, તે હકીકત સંસ્મારક પ્રકીર્ણકમાં દર્શાવી છે.
રાધાવેધ સાધનારની જેમ પંડિતમૃત્યુ માટે અપ્રમત્તતાની આવશ્યક્તા ચંદ્રાવેધ્યક પ્રકીર્ણકમાં બતાવવામાં આવી છે.
આરાધના પતાકા' તથા “આરાધના પ્રકરણ” માં પણ પંડિતમરણ માટે ઉદ્યત થયેલાં સાધક મુનિને કરવાની આરાધના દર્શાવી છે. જેમાં “તપના બાર પ્રકારમાં સ્વાધ્યાય સમું કોઈ તપ નથી'૨૯, એમ કહી જ્ઞાનનું મહત્ત્વ બતાવ્યું છે અને ઉપદેશ આપતાં કહ્યું કે, જીવન દરમ્યાન જ્ઞાન, તપ વગેરેની સાધના પછી સાધક જ્યારે મૃત્યુને નજીક જાણે ત્યારે તેણે ઈંદ્રિયના સુખને છોડવું જોઈએ તથા પરીસહ આવે તો તેને પણ સમભાવથી સહન કરવા જોઈએ. અંતિમ સમયે સમાધિ મળી શકે તે માટે જીવન દરમ્યાન પોતાનાથી થયેલાં દુષ્કૃત્યોની આલોચના લેવી જોઈએ. આલોચના લેતી વખતે ભાવશલ્યને પણ છુપાવવું નહીં કારણ કે, તેમ કરતાં દુર્લભબોધિપણું મળે છે અને જીવનો અનંત સંસાર વધી જાય છે.૩૦ જાણે કે અજાણે કરેલાં દુષ્કૃત્યોની આલોચના ગુરુ પાસે લેવી તથા આત્માની સાક્ષીએ પણ તેની નિંદા કરવી.૩૧
મરણસમાધિ ગ્રંથમાં કર્તાએ મુખ્યત્વે પંડિતમરણને લક્ષમાં રાખીને તેને મેળવવા માટેના પુનિત સોપાનોનો નિર્દેશ કર્યો છે. પ્રસ્તુત ગ્રંથમાં મરણના મુખ્ય બે પ્રકાર ૧) સમાધિમરણ અથવા પંડિતમરણ તથા ૨) અસમાધિમરણ અથવા બાલમરણ કર્તાએ દર્શાવ્યાં છે.
પંડિતમરણના ત્રણ પ્રકારો બતાવી કર્તાએ બાલમરણના પ્રકારો વિશે આગળ આગમગ્રંથોની માફક વિસ્તારપૂર્વકનું વિવેચન કર્યું નથી. ટૂંકમાં જ બાલમરણના સ્વરૂપનું નિરૂપણ કરીર પંડિતમરણ માટે આવશ્યક માહિતી આપી છે ; જે ગ્રંથના નામને યથાર્થ સાબિત કરે છે.
૨૯, આરાધના પતાકા. ૫૮૯, આરાધનાપ્રકરણ ૫૮૯. ૩૦. આરાધના પતાકા. ૨૧૬. આરાધનાપ્રકરણ ૨પ૨૫. ૩૧. આરાધના પતાકા. ૨૦૭. ૩૨. મરણસમાધિ ગાથા ૭૦ થી ૭૭.
