________________
મરણસમાધિ: એક અધ્યયન
135
(૧) આરાધના :
જૈન ધર્મના મૂળભૂત નવ તત્ત્વો છે – જીવ, અજીવ, પુષ્ય, પાપ, આશ્રવ, સંવર, બંધ, નિર્જરા, મોક્ષ. સકલ સૃષ્ટિમાં કોઈપણ પદાર્થ એવો નહીં હોય કે જે આ નવ તત્ત્વોમાંથી એકમાં પણ સમાવેશ પામતો ન હોય, મોક્ષમાર્ગના યાત્રીએ આ નવે તત્ત્વની પૂરેપૂરી સમજ કેળવવી આવશ્યક છે, જૈન પરિભાષામાં આ સમજને “સમ્યકજ્ઞાન' એવું નામ અપાયું છે. “સમ્યફ જ્ઞાન એટલે નય અને પ્રમાણાદિથી જીવાદિ તત્ત્વોનું યથાર્થ જ્ઞાન.”
કેવળજ્ઞાની, ગણઘરો, અવધિજ્ઞાનીઓ, ચૌદ પૂર્વધરોની ઓળખાણ આપવા માટે તેમના જ્ઞાનની ઓળખાણ જ બસ થઈ પડે છે. જ્ઞાન જ એક શુદ્ધ સ્વરૂપો કે જેના વડે સકલ જીવસૃષ્ટિના સમગ્ર ભાવોને જાણી શકાય. કાર્ય અને અકાર્યને સારી પેઠે જાણનારા જ્ઞાની જિનવચનના અનુસરણથી સંવરમાં પ્રવેશે છે અને પ્રવેશની સાથે જ પવનની સાથેના અગ્નિની જેમ કર્મવૃક્ષને મૂળ અને ડાળ સાથે બાળે છે. ૮૭ તુંબડી ઉપર લાગેલો માટીનો લેપ જેમ પાણીના સતત સંસર્ગથી દૂર થાય છે અને ડૂબેલી અથવા ડૂબવા મથતી એવી તુંબડી પાણી ઉપર તરવા લાગે છે તેમ જ્ઞાનના પ્રકાશમાં જ્ઞાની પોતાના કર્મોને હળવા બનાવે છે અને કર્મરજ ઓછી થવાથી આત્મા હલકો બની ઉર્ધ્વગતિ પામે છે.
સર્વ પાપકર્મોથી નિવૃત્ત થવા માટે જગતમાં જિનવચન, જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્રનું આલંબન શ્રેષ્ઠ છે. સમ્યફ જ્ઞાન, સમ્યફ દર્શન, સમ્યફ ચારિત્રની ઓળખાણ, જૈન શાસ્ત્રમાં “રત્નત્રયી' નામથી કરવામાં આવે છે. આત્માની ઉન્નતિને ઇચ્છતા તથા સદ્ગતિ મેળવી, પરંપરાએ મોક્ષપ્રાપ્તિની ઇચ્છાવાળા સાધકો “રત્નત્રયીની આરાધનામાં સતત મશગૂલ રહે છે. આવી આરાધનાઓ માટે આગમમાં ઠેકઠેકાણે નિર્દેશ મળે છે. જેમાં કેવી રીતે આરાધકે સમ્યફ જ્ઞાન મેળવી તેમાં શ્રદ્ધા રાખી એટલે કે સમ્યફદર્શન પૂર્વક તે જ્ઞાનની મદદથી સમ્યફ આચરણ કરવું તેની સમજ મળી રહે છે. કારણ કે જ્ઞાનપૂર્વકનું આચરણ સેંકડો ગુણોને પ્રાપ્ત કરાવે છે, જિનેશ્વરોની પણ એવી આજ્ઞા છે કે સમ્યક જ્ઞાન વગર સમ્યફ ૮૫. સગર જ્ઞાન વારિત્ર મોક્ષમા - તત્ત્વાર્થસૂત્ર, અધ્યાય ૧, સૂત્ર ૧ ૮૬. શ્રી તત્ત્વાર્થસૂત્ર, પં. સુખલાલજી, પૃષ્ઠ.૪. ૮૭, શ્રી મરણસમાધિ પ્રકીર્ણક ગાથા ૨૯૦.
