________________
મરણસમાધિ : એક અધ્યયન
વિષયોથી જો મુનિ પીડાય તો તેણે નિર્બળ આહાર કરવો, પેટને અપૂર્ણ રાખવું, એક જગ્યાએ ઊભા રહી કાયોત્સર્ગ કરવો, વળી કારણ સિવાય મુનિને માટે વિહાર નિષિદ્ધ છે છતાં મોહ ઉપશમાવવા ગ્રામાંતર પણ જવું. છેવટે તદ્દન આહાર પણ છોડવો, એટલે કે ગમે તે રીતે આત્મઘાત કરવો પણ સ્ત્રીમાં ન ફસાવું.૧
૧૦૦
145
મુનિને શીખામણ આપતાં કહ્યું કે આ શરીર સાથે જ તું યુદ્ધ કર, બીજા બહારના યુદ્ધની તારે શી જરૂર છે ? યુદ્ધને યોગ્ય આવું શરીર ફરીથી મળવું ઘણું મુશ્કેલ છે. ૧૦૧
-
સમવાયાંગ સૂત્રમાં પરિષહની વ્યાખ્યા આ પ્રમાણે છે – મોક્ષમાર્ગમાંથી પતન ન થાય અને પૂર્વસંચિત કર્મોની નિર્જરા થાય તે ભાવનાથી ભૂખ, તરસ, ઠંડી, ગરમી, ડાંસ, મચ્છર આદિની પીડા સ્વયં સમભાવપૂર્વક સહન કરે તેને પરિષહ કહેવાય છે.૧૦૨
સૂત્રકૃતાંગ સૂત્રમાં શાસ્ત્રકાર ચિંતનયુક્ત વિધાન કરે છે.૧૦૩ ઉપસર્ગ, પરિષહ આવે છે તે મને જ નથી પીડતાં, સંસારના બધા પ્રાણીઓને નડે છે. પૂર્વકૃત કર્મોદયથી સાધારણ વ્યક્તિ આવા સમયે હાયવોય કરે છે. જ્યારે જ્ઞાનાદિથી યુક્ત વ્યક્તિ પરિષહને પૂર્વકૃત અશુભ કર્મનું ફળ માનીને, શત્રુ નહીં પણ મિત્ર માનેછે. કારણ કે પરિષહ અથવા ઉપસર્ગ સાધકને કર્મનિર્જરાનો મોકો આપે છે. અજ્ઞાનર્થીઓ વિવિધ કષ્ટો સહેછે, પણ તે વિવશ ભાવથી, સમભાવથી નહીં, તેથી કર્મનિર્જરાનો અવસર તેઓ ખોઈ બેસે છે.
માણસનો સાધારણતયા અભિગમ એવો હોય છે કે બીજા દ્વારા મળતું કષ્ટ અસહ્ય લાગે છે જ્યારે સ્વેચ્છાએ અપનાવેલું કષ્ટ તકલીફ ઓછી આપે છે અથવા નથી આપતું. સાધકે સ્વેચ્છાથી વિવિધ કષ્ટો અનશનાદિ તપસ્યા, ત્યાગ, પ્રત્યાખ્યાન, કાયોત્સર્ગ, સેવા, આતાપના, વસ્ત્રસંયમ, કાયક્લેશ, પ્રતિસંલીનતા,
૧૦૦. શ્રી આચારાંગસૂત્ર.૧ લો બ્રુ. ૫મુ અ. ૪થો ઉદ્દે. ૩૦૯મુ સૂત્ર.
૧૦૧. એજન. ૩જો ઉદ્દે. ૨૯૪.
૧૦૨. શ્રી સમવાયાંગ સૂત્ર. ૨૨મો સમવાય.
૧૦૩. શ્રી સમવાયાંગ સૂત્ર. દ્વિ.અ.પ્ર.ઉ. ગાથા ૧૦૨.૧૦૩.
