________________
મરણસમાધિઃ એક અધ્યયન
-
20
આત્મહત્યા કરનાર મૃત્યુ સામે ઝૂકી જાય છે. એક પોતે હારે છે, બીજો મૃત્યુને હરાવે છે. સમાધિમરણની વિધિઃ
શ્રી આચારાંગસૂત્ર પ્રમાણે :સમાધિમરણ માટે આચારાંગસૂત્રમાં ૩ ક્રમ આપ્યાં છે. ૧) આહારનો ક્રમશઃ સંક્ષેપ. ૨) કષાયોને ક્ષીણ કરવા અથવા ઉપશમાવવા. ૩) શરીરને સમાધિસ્થ, શાંત અને સ્થિર રહેવાનો અભ્યાસ આપવો.
સમાધિમરણના ૩ પ્રકાર - ભક્તપ્રત્યાખ્યાન, ઈંગિત મરણ તથા પાદપોપગમન મરણનો અહીં ઉલ્લેખ થયો છે.
સંયમી, બુદ્ધિશાળી અને ધીર મુનિ બધી બાબતને (કાયાની અસમર્થતા તથા આયુષ્યની અલ્પતાને) અતિ સરળ રીતે જાણીને અનુક્રમે મોહને દૂરકરનાર આ ત્રણે મરણની રીતમાંથી ગમે તે એક પામીને સમાધિ મેળવે છે. આના માટે મુનિ શરીરાદિ બાહ્ય અને રાગાદિ અત્યંતર સંલેખના દ્વારા પ્રયત્ન આદરે છે અને અવસર આવ્ય કર્મથી છૂટી જાય છે. (૧) ભક્તપ્રત્યાખ્યાન મરણની વિધિઃ
સાધુને માંદગી આવે અને પોતાનીદૈનિક ક્રિયાઓ કરવા માટે જ્યારે અશક્ત થાય છે ત્યારે આ પ્રમાણેનું ભક્તપ્રત્યાખ્યાન અનશન આદરે છે.
અનશનીમુનિએ આહાર ઘટાડી કષાયોને પાતળાં કરવા તથાસંકટનો સામનો કરવો, મનની સમાધિ કેળવાય તે પ્રમાણે ધીમે ધીમે સંપૂર્ણપણે આહાર ત્યાગ કરવો. આહાર વિનામુનિ બહુજ મૂંઝાયતો સમાધિ રાખવા થોડો વખત આહાર લઈ અને પછી સંલેખના ચાલુ કરે. અનશન લીધા પછી મુનિએ જીવવાની તેમ જમરવાની પણ ઈચ્છા ન રાખવી, પરંતુ સમભાવપૂર્વક નિર્જરાના હેતુથી સમાધિ પાળવી, અંતઃકરણ પવિત્ર રાખવું. ઓચિંતો કોઈ રોગ ઉત્પન્ન થાય તો સમાધિને ૫૯. શ્રી આચારાંગસૂત્ર. અધ્યયન. ૮. ઉદ્દેશ.૫,૬,૭. ૬૦. એજન. ઉદ્દેશ ૮. ગાથા ૪૪૦.
