________________
મરણસમાધિઃ એક અધ્યયન
121
ઈચ્છતા મુનિ આયુષ્યને પાળવાના ઉપાયો કરી સમાધિ મેળવી પછી સંલેખના કરે. ૧
આહાર ત્યાગ કરીને મુનિ ગામમાં અથવા અરણ્યમાં શુદ્ધ ભૂમિ પર જીવજંતુથી રહિત જાણીને સૂકાં તૃણોથી સંથારો કરે. અનશન દરમ્યાન જે કંઈ ઉપસર્ગ, પરિસહ આવે તેને સહન કરે પણ આર્તધ્યાનમાં ન પડે. જંતુઓ, પક્ષીઓ, સર્પાદિજંતુઓ, માંસભક્ષી પ્રાણીઓ, રક્તભક્ષી પ્રાણીઓ અણસણમાં રહેલ મુનિને ઉપદ્રવ કરે તો મુનિએ હાથ વગેરેથી તેમને મારવું નહીં તથા રજોહરણાદિકથી શરીરને પ્રમાવું પણ નહીં; એવા સમયે શરીર અને આત્માનું અલગ અસ્તિત્વ વિચારી આનંદપૂર્વક સહન કરી આયુષ્ય પુરૂં કરવું. (૨) ઈગિતમરણની વિધિઃ
આ અણસણમાં ઉજમાલ થયેલ મુનિએ પોતાની ઈંદ્રિયોને તેમના વિષયોથી ખૂબ ખેંચી લેવી, પાપ ઉત્પન્ન થાય એવું અવલંબન ન લેવું.
અણસણ સંસ્થિત મુનિએ જાતે જ ઉદ્ધર્તનાદિ ક્રિયાઓ કરવી, બીજા પાસે ત્રિવિધ ન કરાવવી, સ્વાદરહિતપણે આહાર કરવો. તેનાથી તપ થાય છે અને સમભાવ કેળવી શકાય છે, ક્રમે ક્રમે તેમાં આહારમાં પણ ઘટાડો કરવો.
ઈંગીની મરણમાં નિયત કરેલી ભૂમિમાં જ અનશની મુનિએ હરવા ફરવાની ક્રિયા કરવાની હોય છે. તેમાં પણ જ્યારે હાથ, પગ, ઈંદ્રિયો બહુ જ અકડાય ત્યારે સમાધિ ટૂંકાવવાના હેતુથી જ તેને ફેરવવાની છૂટછે. (બાકી સમર્થ મુનિલ હોય તો તે નિર્જીવ વસ્તુની માફક અડગ જ રહે છે.)
સર્વસદોષ યોગોથી આત્માને દૂર કરીને, જિનપ્રવચનના વિશ્વાસથી મુનિ ભયંકર ઉપસર્ગ પરીસહને અવગણીને આ વિનશ્વર શરીરને છોડે છે. (૩) પાદપપગમન મરણની વિધિઃ
પાદપ અર્થાત્ વૃક્ષની માફકસ્થિર થઈ અંગોપાંગ પણ ન હલાવવાની સાધક પ્રતિજ્ઞા લે છે. આખું શરીર અકડાઈ જાય તો પણ અણસણ લીધા પછી તે સ્થાનથી ૬૧. એજન. ગાથા. ૪૪૨. ૬૨. એજન. ગાથા.૪૪૫. ૬૩. શ્રી આચારાંગસૂત્ર. અધ્યયન. ૮. ઉદ્દેશક ૮. ગાથા ૪૫૧.
