________________
મરણસમાધિ: એક અધ્યયન
1860
આચાર્ય આર્યરક્ષિતના પિતા અચેલ પરિષહ (મરણસમાધિ ગાથા ૪૯૦) આચાર્ય વજસ્વામી પાસે નવ પૂર્વનું અધ્યયન કરી આર્યરક્ષિત જયારે દશપુર ગામે પોતાની માતાને મળવા જતાં હતા તે સમયે જ - વિહાર વખતે જ તેમને ગુરુએ આચાર્યપદ આપ્યું.
આચાર્ય આર્યરક્ષિતે સંસારી સંબંધીઓ – માતા, બહેન વગેરેને પ્રતિબોધ કર્યા. વૃદ્ધાવસ્થામાં આવેલાં પિતાને પણ તારવાની બુદ્ધિથી દીક્ષા આપી. (પિતા સોમદેવ બ્રાહ્મણ હતા અને માતા રુદ્રસોમા જૈન હતા) આચાર્ય પિતા સોમદેવને વસ્ત્રની જોડી, યજ્ઞોપવિત, કમંડળ, છત્ર, પાદુકા સાથે દીક્ષિત કર્યા.
છત્રધારી હોવાને લીધે ગૃહસ્થના બાળકોએ તેમને વંદન ન કર્યા. તેથી તેમણે છત્રછોડ્યું, ક્રમે ક્રમે મુનિ અવસ્થામાં ગ્રહણ કરેલી સર્વવસ્તુ છોડી, ફક્ત ધોતી નછોડી શક્યા. એક વખત એક સાધુ અનશનથી કાળધર્મ પામ્યા. મૃત્યુ પામેલાં મુનિને કાંધ ઉપર લઈને પ્રાસક ભૂમિ પર લઈ જશે તેને મહાન નિર્જરા થશે જાણી સોમદેવ એ પ્રમાણે લઈને નીકળ્યાં. માર્ગમાં બાળકોએ ધોતી ખેંચી. લજ્જા પામેલા તેઓ મૃતદેહને છોડવા જતા હતા પણ યાદ આવ્યું કે આચાર્ય મહારાજે મૃતદેહને છોડવાની ના પાડી હતી. સાથે રહેલા મુનિએ ચોળપટ્ટો પહેરાવી દીધો. પાછા ફર્યા ત્યારે ગુરુએ મુનિને ધોતી આપવાનું કહ્યું પણ તેમણે ચોળપટ્ટો જ રાખ્યો અને તે પછી બીજા દ્વારા વપરાયેલાં વસ્ત્રો-એકઝાવરણ, એકચોલપટ્ટાનો અભિગ્રહ કર્યો. નવા વસ્ત્રોની આકાંક્ષા વગર, બીજા વસ્ત્રની ઈચ્છા વગર, જીર્ણશીર્ણ વસ્ત્રથી દીનતા ન બતાવતાં અચેલ પરિષહને જીત્યો.
| (આધાર) - ઉત્ત. વિવૃત્તિ. પૃ. ૩૩.
રાહાચાર્ય અરતિ પરિષહ (મરણસમાધિ ગાથા ૪૯૧) અચલપુર નગરમાં જિતશત્રુ રાજાના પુત્ર અપરાજિતે રાતાચાર્ય પાસે દિક્ષા લીધી. રાતાચાર્યના શિષ્ય આર્યરાતા તે સમયે ઉજજૈનમાં વિચરતા હતા. તગર નગરીમાં રાતાચાર્યને આર્યરાવાની સાથેના સાધુનો મેળાપ થયો અને “રાજપુત્ર તથા પુરોતિપુત્ર પીડે છે તે જાણ્યું. ઉજ્જૈની પહોંચી રાતાચાર્ય ભિક્ષા માટે
