________________
મરણસમાધિ : એક અધ્યયન
(૨) ઈંગિત મરણ ઃ- ઈંગિત એટલે કે સાંકેતિક; નક્કી કરેલાં પ્રદેશમાં જ -હરવું ફરવું તેવા ઠરાવવાળું અનશન કરીને શરીર છોડવાનું હોવાથી તેને ઈંગિત મરણ કહે છે.
92
જ્યારે રોગાદિક આવી પડે.અથવા લુખા આહારથી શરીર ક્ષીણ થઈ જાય અને શરીર આવશ્યાકાદિક ક્રિયાઓમાં અશક્ત બને ત્યારે સાધુ અનુક્રમે – છઠ્ઠ અઠ્ઠમાદિક તપે કરી - આહાર ઘટાડે અને તે દ્વારા કષાયોને પાતળાં કરી, શરીરના સંતાપથી રહિત થઈને ધૈર્ય ધરી ઈંગિત મરણ ને આદરે.
સંથારા માટે દર્ભ વગે૨ે તણખલાં ગામ, નગર, બંદર, રાજધાનીમાં જઈ, માગી લાવી, એકાંત સ્થળમાં જવું એવું સૂચન છે. એકાંત સ્થળમાં પણ જીવ જંતુથી રહિત ભૂમિની પસંદગી કરી તેને પ્રમાર્જી પછી તેના ઉપર દર્ભ વગેરે પાથરી ઈંગિત મરણને આદરવું.
જિનવચનના વિશ્વાસથી ભયંકર પરિસહ, ઉપસર્ગને અવગણીને મુનિ આ વિનશ્વર શરીરને છોડે છે તે ખરેખર દુષ્કર અને સત્ય કાર્ય કરે છે. આચારાંગ પ્રમાણે “ઈંગિત મરણ વિમોહી પુરુષોનું સ્થાન છે, હિતકર્તા છે, સુખકર્તા છે, વાજબી છે, કર્મ ખપાવનાર છે અને ભવાંતરે એનું સુકૃત સાથે ચાલે છે.’’૧૩
(૩) પાદપોપગમન ઃ- પાદપ એટલે વૃક્ષ, તેને ઉપગમન સરખાં થવું એટલે કે, વૃક્ષ માફક સ્થિર થઈને રહેવું, કોઈ પણ અંગોપાંગ ડગાવવા નહીં, તેવા મરણને પાદપોપગમન કહે છે.
જ્યારે સાધુને નિશ્ચિતપણે એવું લાગે કે, હવે સંયમયાત્રાને વહન કરવા, પોતાની ક્રિયાને કરવા અશક્ત છે, ત્યારે તે અનુક્રમે આહાર ઘટાડીને કષાયોને પાતળા કરે છે, શરીરવ્યાપાર નિયમીને ફળક માફક રહેતાં રહેતાં શરીરના સંતાપથી રહિતપણે તે પાદપોપગમન અણસણ ગ્રહણ કરેછે. ગામાદિકમાં જઈ દર્ભ વગેરે લાવી નિર્જીવ ભૂમિ ઉપર સંથારો પાથરી અનશન લે છે, ત્યારે તે શરીરની માયા એકદમ મૂકી દે છે. જીવજંતુ, ગીધ જેવા પક્ષીઓ કે મચ્છર, માંસભક્ષી પ્રાણીઓ કોઈના પણ ઉપદ્રવ વખતે મુનિ હાથ વગેરેથી મારતાં નથી કે રજોહરણાદિકથી શરીરને પણ પ્રમાર્શે નહીં. ભયંકર ઉપસર્ગ કે પરીસહને
૧૩. એજન – ૭મો ઉદ્દેશ. ૪૩૨ મુ સૂત્ર.
