________________
મરણસમાધિઃ એક અધ્યયન
-
87
મનની દ્રઢતાથી આગામી ભવોમાં ફરીથી જૈન શાસન મળે અને ચારિત્રનું પાલન કરી શકે તે હેતુથી શરીરની પીડાને ગૌણ કરી આત્માની શક્તિને ફોરવે.
મનને આવી સમતોલ પરિસ્થિતિમાં રાખવા માટે ગુરુ તરફથી પણ સમયે સમયે પ્રેરણા મળે છે.
આગમિક શાસ્ત્રોમાં અનેક જગ્યાએ મૃત્યુ સન્મુખ આવી પડેલાં જીવનું મહત્ત્વનું કર્તવ્ય શું હોઈ શકે તેનો નિર્દેશ છે. તથા મૃત્યુનાં સમયે ધીરતા અને વ્રતમાં એકાગ્રતા રાખી સમભાવ અને સમાધિમાં રહેનાર અનેક મહાપુરુષોના દ્રષ્ટાંતો પણ એક પ્રાચીન કાળથી જાણવા મળે છે. ૩. તુલનાત્મક અધ્યયન માટે લીધેલા નવ મુદ્દા -
મરણસમાધિ પ્રકીર્ણકનો મુખ્ય વિષય જીવનનો અંતકાળ અર્થાત્ મૃત્યુનો કેવી રીતે સ્વીકાર કરવો તે છે, પરંતુ સાથે સાથે જ અહીં જૈન ધર્માનુસાર સાધુ જીવનવ્યવહારના આનુષંગિક અનેક મુદ્દાઓની છણાવટછે. મુખ્ય મુખ્ય મુદ્દાને આગમિક ક્રમથી તપાસતાં તે મુદ્દાઓ નીચે પ્રમાણે છે:
ક) મરણના પ્રકારો - આગમિક ક્રમે ખ) સમાધિ - અસમાધિ-પ્રકાર ગ) સમાધિમરણ-સ્વરૂપ-ફળ-મહત્ત્વ (દિગંબર તથા શ્વેતાંબર દ્રષ્ટિએ) ઘ) આરાધના-જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્રારાધના-ત્રણેનો પરસ્પર સંબંધ-ત્રણેનું
૭) આલોચના-તેના પ્રકાર, આલોચક તથા આલોચના આપનારના ગુણો. ચ) તપ- કર્મ નિર્જરાનો અજોડ ઉપાય -તપના પ્રકારો. છ) પ્રત્યાખ્યાન - સ્વરૂપ અને મહત્વ.
જ) પરીષહ-ઉપસર્ગ - કર્મનિર્જરામાં સહાયક-સાધુજીવન માટે અતિ આવશ્યક.
ઝ) ૧૨ ભાવના - આત્માને મોક્ષ સન્મુખ કરાવનારી ભાવનાઓ.
