________________
203
પ્રકરણ - ૫ જૈનેતર અને જૈન મરણવિચારધારા - એક તુલના
પ્રાસ્તાવિકઃ
“મૃત્યુ જેવો અશુભ અથવા અપશુકન શબ્દ ભાગ્યે જ કોઈ હશે ! એના નામ માત્રથી ભલભલાને ચિંતા થાય છે. ભય લાગે છે, એના વિચાર અથવા કલ્પનાથી જ થથરી જવાય છે. મૃત્યુની આ ભયાનકતા મૃત્યુને એક ગહન, ગૂઢ તથા ગંભીર વિષય બનાવી જાય છે. માનવજીવનના ચિંતનમાં મૃત્યુ અથવા તેનું સ્વરૂપ હંમેશા પ્રધાનસ્થાને રહ્યું છે. મૃત્યુને પૃથ્વી ઉપર રહેલા જુદા જુદા માનવીઓ જુદી જુદી રીતે સ્વીકારે છે અથવા ઘણા મૃત્યુને નથી પણ સ્વીકારી શકતા. ઘણા તેની ઉપેક્ષા કરતાં કહે છે, જ્યારે આવશે ત્યારે જોઈ લેવાશે, અત્યારે શું ચિંતા કરવી, ઘણા મૃત્યુના ડરથી રડવાનું ચાલુ કરી દે છે, તો કોઈ સંત પુરુષ હસતાં હસતાં મોતને આવકારે છે. એનાથી પણ આગળ વધીને મૃત્યુ સામે પડકાર ફેંકનારા વિરલ પુરુષો પણ પૃથ્વી ઉપર થઈ ગયા છે. તો વળી, જીવનથી કંટાળી જઈને મૃત્યુની આતુરતાપૂર્વક રાહ જોનારા પણ ઘણા હોય છે.
મોતનો ભય માણસને લાગે છે, તેનું કારણ તેની અચોક્કસતા, અનિયમિતતા તથા તેના વિશેનું અજ્ઞાન છે. સ્વરક્ષણની જે સાહજિક વૃત્તિ માનવ માત્રમાં છે તેને કારણે પણ માણસ મોતથી ભયભીત બને છે. પોતાને ગમતી વસ્તુ કે વ્યક્તિની જુદાઈ દુઃખ ઉત્પન્ન કરે છે. પૃથ્વી ઉપર સર્વશ્રેષ્ઠ પ્રેમ તરીકે સ્વીકારાયેલો માતૃપ્રેમ પણ મોતના ભય અથવા મોત સામે લાચાર બની જાય છે. દેહ, કુટુંબ, મિત્રો, ધંધો, પ્રતિષ્ઠા, સત્તાનો મહોરો પહેરીને બેઠેલા માનવીને એકનો પણ વિયોગ દુઃખ આપે છે. ત્યારે મૃત્યુ તો સર્વનો વિયોગ કરાવનાર છે. જે મોહરા પ્રત્યે તેને આસક્તિ છે તેનો મૃત્યુ આવતાં પરાણે ત્યાગ કરવો પડશે તે વાતથી જ માણસ આકુળ વ્યાકુળ બની જાય છે. માણસની આસક્તિ દૂર કરવા મોત વિશેનું જ્ઞાન એ એક અમોઘ સાધન છે. - દેહ અને આત્માની ભિન્નતા જાણ્યા પછી મોત એ એક કુદરતી સ્થિતિ છે. વળી, મૃત્યુ પછી પુનર્જન્મ પણ છે, આત્માનો કદી નાશ થતો નથી, શરીર નાશંવત છે, દરેક વસ્તુના ઉદય અને અંતની જેમ જિંદગીનો પણ અસ્ત થાય છે. વગેરે જાણ્યા પછી જીંદગી પ્રત્યેતીવભ્રાવની આસક્તિ દૂર થાય છે. અને મૃત્યુનો ભય ઓછો થઈ જાય છે.
