________________
મરણસમાધિ : એક અધ્યયન
0
117
એમ ન હોય તો મૂલ્યવાન વસ્તુને બચાવે અને તે બચાવવાનો સમય પણ ન હોય તો જાન બચાવે. તે જ પ્રમાણે વ્રત, શીલાદિથી યુક્ત જીવ આંહારાદિથી શરીરનું પોષણ રક્ષણ વગેરે કરે છે.
સંજોગવશાત્ અસાધ્ય રોગ, અણધારી આફત આવી પડે તે સમયે જો એ આફતને દૂર કરવાના પ્રયત્નછતાં તે દૂર ન થાય ત્યારે બહુમૂલ્યવાન એવા શીલ, વ્રતાદિની રક્ષા કરે, જ્યારે વ્રતાદિથી રક્ષા તથા સંયમનું આચરણ મુશ્કેલ બને ત્યારે દેહ પ્રત્યેનો મમત્ત્વભાવ છોડી મૃત્યુની નજીક જતાં ચિત્તની સમાધિ ટકી રહે તે જ તેનું ધ્યેય રહે છે. કારણ જીવનભર કરેલાં સત્કર્મો, વ્રત, તપ કરતાં પણ જીવનની અંતિમ અવસ્થામાં સમાધિ ટકી રહેવી તે અગત્યની વાત છે.
મરણસમયે જેવી વૃત્તિ હોય તેવી તેની ગતિ થાય એમ શાસ્ત્રમાં કહ્યું છે.પ૪ જ્યાં સુધી દેહની આસક્તિ, રાગ દૂર ન થાય ત્યાં સુધી સમાધિમરણ થાય નહીં. સમાધિમરણ એટલે સમભાવ. સમાધિમરણનો ઇચ્છુક બધી જ પરિસ્થિતિઓનેસંપત્તિ-વિપત્તિ, જન્મ-મરણ, રોગ-શોક, આધિવ્યાધિ, મિત્ર-શત્રુ બધાંને જ પોતાના પૂર્વકર્મોના પાપ-પુણ્યના ફળસ્વરૂપ માનેછે. સંસારની દરેક વસ્તુમાં તે નિસ્પૃહ થઈને વર્તેછે, શરીર ઉપર મોહ નથી રાખતો, તે સદાચાર અપનાવી, કષાયને શાંત પાડી, રાગ-દ્વેષથી મુક્ત બની ક્યારે મારો જીવ બંધનથી મુક્ત થશે એની ચિંતામાં સતત રહે છે.
વાસ્તવમાં તો જૈન ધર્મને પામીને અને તેને જીવનમાં ઉતારેલો દરેક જીવ પોતાની ક્રિયા-આરાધના-પૂજા-વંદના-તપ-ત્યાગ-સાધના દ્વારા એક જ વાત ઈચ્છે છે કે જન્મ-મરણના ફેરામાંથી મારો જીવ મુક્તિ પામે.
સમાધિમરણ એ મુક્તિનું દ્વાર છે. સંલેખના, પંડિતમરણ, સકામમ૨ણ, સંથારા, સન્યાસમરણ, ઉદ્યત મરણ, અંતક્રિયા, ઉત્તમાર્થ વગેરે શબ્દોનો ઉપયોગ સમાધિમરણના સ્થાને ઘણી જગ્યાએ થાય છે.
સમાધિમરણ તથા આત્મહત્યા :- તફાવત –
સમાધિમરણ તથા આત્મહત્યા બન્નેમાં માણસ સ્વેચ્છાથી પોતાનો દેહ ત્યાગે
૫૪. જુઓ અંતિમ સાધના - આચાર્ય હેમચન્દ્રસૂરિ-ઉપક્રમણિકા. પૃ. ૪,૫.
-
