________________
મરણસમાધિઃ એક અધ્યયન
15
નોંધ છે. જગદીશચન્દ્ર જૈન ઈતિહાસમાં ૮૨ ગાથાઓ નોંધે છે.૧ ૫. અમૃતલાલ ભોજક દ્વારા સંપાદિત પણસુત્તાઈ ભાગ-૧માં પ્રસ્તુત પ્રકીર્ણક પૃષ્ઠ ૯૦ થી ૯૮ પર પ્રકાશિત થયું છે. તેની ૮૬ ગાથાઓ છે.
આ પ્રકીર્ણકનો ઉલ્લેખ નંદીસૂત્ર તથા પાકિસૂત્રમાં મળે છે. નંદીસૂત્રની ચુર્ણિ તથા હરિભદ્રસૂરિકૃત વૃત્તિમાં આનો પરિચય આપ્યો છે. ગુણનો સમૂહ જેનામાં છે તે ગણિને જ “આચાર્ય' કહેવામાં આવે છે. આ આચાર્યની વિદ્યાને ગણિવિદ્યા' કહેવામાં આવે છે.૧૨
અંગઆગમમાં સ્થાનાંગ, સમવાયાંગ તથા દ્રષ્ટિવાદના ૧૧માં કલ્યાણપ્રવાદ પૂર્વમાં જ્યોતિષની બીના વિસ્તારથી કહી છે. ઉપાંગમાં સૂર્યપજ્ઞપ્તિ, જંબુદ્વીપપ્રજ્ઞપ્તિસૂત્રમાં જ્યોતિષની બીના કહી છે. તેમ જ પ્રકીર્ણકસુત્રોમાં ગણિવિદ્યા પ્રકીર્ણકમાં જ્યોતિષની ટૂંકી છતાં બહુ જરૂરી માહિતી વર્ણવાઈ છે. કર્તાએ આ પ્રકીર્ણકનો કોઈ મોટાં ગ્રંથમાંથી ઉદ્ધાર કર્યો હોય એવો સંભવ છે. ૧૩
પ્રસ્તુત પ્રકીર્ણકપદ્યમાં રચાયું છે. ગાથા પર થી ૫૮ સુધીના શ્લોકો અનુરુપ છંદમાં તથા બાકીના આર્યા છંદમાં છે.
ગ્રંથના પ્રારંભમાં જ કર્તાએ કહ્યું છે હું બલોબલ વિધિ કહીશ અને તે માટે તેમણે પ્રસ્તુત પ્રકીર્ણકનું નવ વિષયોમાં વર્ગીકરણ કર્યું છે.'
૧) દિવસ-દિવસને લક્ષીને બલાબલ વિધિનું નિરૂપણ. ૨) તિથિ-શુભકાર્ય તથા ત્યાગ કરવાલાયક કાર્યોની તિથિઓ જણાવી છે.
૩) નક્ષત્ર - વિવિધ શુભકાર્યો જેવાં કે વિદ્યાનો આરંભ, જ્ઞાનની વૃદ્ધિ, દીક્ષાગ્રહણ કાર્યોમાં અનુકૂળ શુભ નક્ષત્રો, શિષ્યને દીક્ષા તથા વ્રત આપવાના નક્ષત્રો, તેમના ફળ વગેરે જણાવ્યું છે. ( ૪) કરણ - જ્યોતિષશાસ્ત્ર પ્રમાણે અમુક પ્રકારની તિથિઓને “કરણ કહે
૧૧. જૈન સાહિત્યકા બૃહદ ઈતિહાસ ભા.૨, પૃ.૨૯૦. ૧૨. નંદીસૂત્રવૃત્તિ, પ્રા. ટે. સો., પૃ.૭૧.
(गुणगणीऽ स्यास्तीति गणी, स चाऽऽचार्य, तस्य विया ज्ञानं गणिदिया ।) ૧૩. પ્રવચન કિરણાવલી - વિજયપધસૂરીશ્વર, પૃ.૪૪૩.
