________________
મરણસમાધિઃ એક અધ્યયન
138
બંધ થતો નથી; અને તે મુક્તિને પાત્ર બની જાય છે.
પોતાની નિંદા કરવાવાળા જીવની જ આલોચના સફળ થાય છે. થયેલી ભૂલ, દોષની પોતાના મોઢે નિંદા કર્યા પછી ફરીથી એ દોષ ન કરે તે જીવ કરણગુણશ્રેણીને પ્રાપ્ત કરીને મોહનીય કર્મને નષ્ટ કરી દે છે.
નિંદાપછી ગુરૂસાક્ષીએ, ગુરુ સમક્ષ પોતાના દોષોનું પ્રકાશન કરવું તે ગહ કહેવાય છે. ગઈ કરવાથી જીવ અપ્રશસ્ત યોગનો ત્યાગ કરે છે અને પ્રશસ્ત યોગને ધારણ કરી જ્ઞાનાવરણીય કર્મપર્યાયોનો વિનાશ કરે છે.
આલોચના લેવા તૈયાર થયેલો સાધક ઉત્તમ જાતિ તથા કુળવાળો, જ્ઞાનયુક્ત, વિનયયુક્ત, ચારિત્રયુક્ત હોવો જોઈએ. પ્રાયશ્ચિત્તથી થતી શુદ્ધિમાં તેને શ્રદ્ધા હોવી જોઈએ તેમજ ગુરુ ઠપકો આપે તો તેને સહન કરી લે તેવો હોવો જોઈએ. ઈદ્રિયોને વશમાં રાખનારો તથા કપટરહિતપણે વર્તનારો તે આલોચના લીધા પછી પસ્તાવો ન કરે એવો હોવો જોઈએ.દર
• આલોચના લેનારે કયા કયા દોષો ટાળવા તેને માટે પણ સમજ આપતાં કહ્યું છે કે હૈયાને નિર્મળ કરનારી આ પ્રક્રિયાને બને તેટલી નિખાલસપણે અપનાવવી, લજ્જા કે સંકોચને સ્થાન ન આપવું તથા ગુરુની પ્રીતિ જીતીને ઓછું પ્રાયશ્ચિત્ત મળે, અથવા ગુરુએ જોયેલા દોષોને જ પ્રગટ કરે એવું ન કરવું. સૂક્ષ્મમાં સૂક્ષ્મ પણ દોષનું જો તે પ્રાયશ્ચિત કરે તો આરાધક બને છે. અને તેની વિરુદ્ધમાં, કરેલી ભૂલો ઉપર પ્રાયશ્ચિત્ત ન કરે તો તેમના તપ, જપ, યથાર્થ ફળો આપતાં નથી એટલે સુધી કહ્યું છે કે શસ્ત્ર, વિષ, ક્રોધી સર્પતરફ બેદરકારી કરતાં જેટલું નુકશાન થાય એના કરતાં વધુ એટલે કે અંતિમ સમય સુધીમાં જેણે ગુરુને પાપો કહ્યા નથી તેને બોધિ દુર્લભ બને છે અને તેનો અનંત સંસાર વધી જાય છે.9
ગુરુ પાસે ભૂલનો એકરાર કરી સાધક જયારે આલોચના લે છે ત્યારે ગુરુ તેને પ્રાયશ્ચિત્તના રૂપમાં સ્વાધ્યાય, જાપ, તપ વગેરે કરાવે છે. અને તે દ્વારા શરીરમાં રહેલાં આત્માને શુદ્ધ બનાવે છે. સુવર્ણને જેમ ભઠ્ઠીમાં નાખે પછી જવધુ ૯૨. જુઓ આલોચના ગુણો સ્થાનાંગ, સમવાયાંગ. શ્રી દલસુખભાઈ માલવણિયા.
પૃ. ૧૩૯, શ્રી ભગવતીસાર-ગોપાલજી જીવાભાઈ. પૃ. ૧૪૩. ૯૩. મરણસમાધિ ગાથા ૧૦૩.
