________________
મરણસમાધિઃ એક અધ્યયન
158
જોયું.
મરણસમાધિકાર જે દ્રષ્ટાંતો મૂક્યાં છે તે આપણને સંદેશો આપી જાય છે કે - સમતાથી દુઃખ ભોગવનારના દુઃખો જાય છે, મમતાથી સુખ ભોગવનારના સુખો નાશ પામે છે. દુઃખમાં જે સમતા રાખી શકે તે જ આગળ વધી શકે કારણ તત્ત્વથી દુઃખ એ દુઃખ નથી પણ આત્માના આરોગ્યની ઔષધિ છે. દુઃખ ભોગવવાની શક્તિ જે ફોરવે છે તે વિનામાગે સુખનો અધિકાર બની જાય છે. મળેલાં સુખને ભોગવ્યા પછી તેનાથી ઠગાતો નથી. “સ્વ” ભાવમાં સ્થિર થઈ પરમપદને પામી શકે છે. ૫. સમાધિમરણને ભેટનાર અનેક મહાપુરુષોના દેતો :
મનુષ્યભવમાં જીવનના અંતિમ સમયે સમભાવ અથવા સમતામાં રહી, આવી પડેલાં કષ્ટ, દુઃખ, પરિષહ, ઉપસર્ગને સહન કરીને પરમપદને વરેલાં અનેક સિદ્ધ આત્માઓની વાત અહીં લગભગ ૧૦૦ ગાથામાં કહેવામાં આવી છે. (ગાથા ૪૦૯ થી ગાથા ૫૦૩)
તે પછી તિર્યંચયોનિમાં ઉત્પન્ન થઈને પણ આવી રીતે ઉત્તમ મરણને પામનાર માછલીનું દ્રષ્ટાંત (૫૯), વાનરનું દ્રષ્ટાંત (૫૧૧), મુનિવરને નિહાળીને સંવેગને પ્રાપ્ત કરનાર હાથીની સહિષ્ણુતા (૫૧૪,૫૧૫), સર્પની યોનિમાં પણ જિનવચનને અનુસરી કીડીઓના આહાર બનતાં બે સર્પો (પ૨૨) ના દ્રષ્ટાંતો અહીં આપ્યાં છે. વળી, સ્ત્રી પણ આ ભક્તપરિજ્ઞા અનશન કરતી તે કમલાશ્રીના દ્રષ્ટાંત (૫૫૦) દ્વારા આપણને જાણવા મળે છે.
પરમપદને પામેલાં આવા મહાપુરુષો અંતિમ સમયે આવી સમાધિ કેવી રીતે રાખી શક્યા તે વિષે વિચારીએ. - છ ખંડનું રાજ્ય મળ્યા પછી, ઋદ્ધિ, લબ્ધિ વગેરેને ભોગવતાં શરીરની અનિત્યતા દેખાઈ આવી કે તરત જ સનતકુમાર ચક્રવર્તીએ સંયમ અંગીકાર કર્યો, અને સંયમ જીવનમાં પણ સોળ સોળ મહારોગોના ઉપદ્રવ સાથે પોતાની પાસેની લબ્ધિનો ઉપયોગ કર્યા વિના સમભાવપૂર્વક, કર્મ ખપાવવાની વૃત્તિથી તે રોગોને સહ્યાં. (ગાથા નં. ૪૦૯)
