________________
મરણસમાધિઃ એક અધ્યયન
77
(૧) ૧ લો ઉદ્દેશક ગાથા નં. ૧ થી ગાથા નં. ૮૩ સુધીનો હોવો જોઈએ.
પ્રારંભમાં મંગલાચરણ કર્યા પછી શિષ્યના પ્રશ્નના જવાબમાં આચાર્યશ્રીએ મરણની વિધિ અંગે હકીકત જણાવી છે. જેમાં –
આરાધનાના ભેદ, સમ્યફ આરાધનાનું નિરૂપણ, બાલમરણ અને પંડિતમરણનું નિરૂપણ પંડિતમરણ માટે કરણીય કૃત્યો, જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્રનું મહાત્મય, સંકિલષ્ટ ભાવનાનો નિષેધ, અસંકિલષ્ટ ભાવના સેવવાનો નિર્દેશ, પાંચ પ્રકારની શુદ્ધિની અપેક્ષાએ સમાધિ, બાલમરણનું સ્વરૂપ,અભ્યદયમરણની વાત, મરંણવિધિના ચૌદ સ્થાનો અને છ સ્થાનો – આટલી વાતો એકબીજાને સંલગ્ન વિષયની વાત છે, અને તેથી તેનો એક વિભાગ જુદો પડી જાય છે.
(૨) બીજો ઉદ્દેશક ગાથા નં.૮૪ થી ગાથા નં ૧૨૬ -મુખ્યત્વે આલોચના અંતર્ગત આ ઉદ્દેશકમાં નીચે પ્રમાણે હકીકત જાણી શકાય છે –
આચાર્યના ૩૬ ગુણો, આચાર્યના પદકમળમાં આલોચનાવિધાન, શલ્યના પ્રકાર, વિસ્તારપૂર્વક આલોચનાની સમજ, વિશુદ્ધભાવથી આલોચના લેનાર કોઈ દોષની ઓલોચના લેવાનું ભૂલી પણ જાય છતાં તે આરાધક ગણાય તે અંગેનું વિધાન.
(૩) ગાથા નં. ૧૨૭ થી ગાથા નં. ૨૬૯ સુધીના ત્રીજા ઉદેશક અંતર્ગત નીચેના વિષયોનું નિરૂપણ છે
બાહ્ય - અત્યંતર તપ, તેના ભેદ, જ્ઞાન-ચરિત્રના ગુણ અને મહત્ત્વ, સમ્યક્ત્વસહિત ચરણકરણના ગુણો, નિર્ધામક આચાર્ય અને આત્મશુદ્ધિ, સંખનાના બે પ્રકાર – બાહ્ય અને અત્યંતર સંલેખના, અતુરપ્રત્યાખ્યાન, તૃષ્ણાની દુર્નિવારિતા, નિંદા અને ગર્તાપૂર્વકમરણની પ્રતિક્ષા અને તે સમયે પણ પાંચ મહાવ્રતોનું પાલન.
(૪) ૪થો ઉદ્દેશક-ગાથા નં. ૨૦૦ર્થ ૩૨૪ સુધીની ગાથાઓમાં મુખ્યત્વે આરાધનાની વાત છે.
પ્રથમ તો આરાધનાનો ઉપદેશ આપી આરાધના કરવા જ ન બતાવે છે. તે પછી જ્ઞાનીની આરાધનાનું આગવું મૂલ્ય દર્શાવ્યું છે.
