________________
મરણસમાધિ: એક અધ્યયન
2
શબ્દચિંતામણી નામના શબ્દકોશમાં પ્રકીર્ણકનો અર્થ અનેક વિષયોના સંગ્રહ તરીકે બતાવ્યો છે.'
જૈન આગમોના એક કરતાં વધુ અને વિવિધ કૂટકળ વિષયોના સંગ્રહગ્રંથો પ્રકીર્ણક તરીકે ઓળખાયાં. જૈન આગમોનું દિગ્દર્શન (પૃષ્ઠ ૧૨)માં હીરાલાલ કાપડિયા પ્રકીર્ણકગ્રંથોનો અર્થ સમજાવતાં કહે છે કે – જેનો અભ્યાસ ફક્ત સાધુઓ જ નહીં પરંતુ શ્રાવકો પણ કરી શકે તે પ્રકીર્ણક.
અભિધાન રાજેન્દ્ર કોષ પ્રમાણે પ્રકીર્ણક એટલે - તીર્થકરોના સામાન્ય સાધુ દ્વારા રચાયેલાં ગ્રંથો. વળી વિશેષમાં કહે છે આ પ્રમાણે શ્રી ઋષભદેવ ભગવાનના સમયમાં ૮૪ હજાર પ્રકીર્ણકો હતા. તે પછીના બાવીસ તીર્થકરોના સમયમાં સંખ્યાત હજાર પ્રકીર્ણકો અને ભગવાન મહાવીરના સમયમાં ૧૪ હજાર પ્રકીર્ણકો હતા. એટલે કે જે તીર્થકરોના જેટલા શિષ્યો ઔત્પાતિકિ, વૈનાયિકી, કર્મજા, પરિણામિકી બુદ્ધિથી યુક્ત હોય તેટલાં હજાર પ્રકીર્ણકો હતા અને તેટલાં જ પ્રત્યેક બુદ્ધોનાં પણ હતા.'
નંદીસૂત્ર(સૂત્ર ૪૪)માં અંગબાહ્ય ગ્રંથોને “પ્રકીર્ણક શબ્દથી પ્રયોજવામાં આવ્યા. તથા કયા તીર્થકરોના સમયમાં કેટલા પ્રકીર્ણકો હતા તેનો પણ નિર્દેશ છે.
જયઘવલાપૃષ્ઠ ૧૨૨માં પણ અંગબાહ્ય ગ્રંથોને પ્રકીર્ણક તરીકેની સંજ્ઞા અપાઈ
૪. શબ્દચિંતામણિ - શબ્દકોશ. ५. एवमाइयाई चउरासीइं पईण्णग - सहस्साई भगवओ अरहओ उसह सामियरस
आइ तित्थयररस। तहा संखिज्जाइं पईण्णग सहस्साई मज्झिमगाण जिणवराणं । चोदस पईण्णग सहस्साणि भगवओ वद्धमाण सामिस्स । अहवा जस्स जत्तिया सीसा उप्पत्तियाए वेणइयाए कम्मियाए पारिणामियाए चउव्विहाए बुद्धीए उववेया, तरस तत्तियाई पईण्णगसहस्साइं । पत्तेयबुद्धा वि तत्तिया चेव। (नंदीसूत्र-५१)
