________________
મરણસમાધિઃ એક અધ્યયન
25
મોટે ભાગે મંગલાચરણ કર્યા પછી ગ્રંથની શરૂઆત થતી હોય છે. અહીં કર્તાએ સીધી જ વિષયની સાથે ચર્ચા શરૂ કરી છે. માનુષોત્તર પર્વતનું વિવરણ પ્રારંભમાં કર્યું છે. તે પછી નલીનોદક સાગર, સુરારસ સાગર, ક્ષીરજલસાગર, ધૃતસાગર તથા લોદરસસાગરમાં ગોતીર્થથી રહિત વિશેષ ક્ષેત્રોનું તથા નંદીશ્વરદ્વીપના વિસ્તારનું નિરૂપણ કર્યું છે. અંજન પર્વત-તેના ઉપર જિનમંદિરો, અંજન પર્વતોની ઊંચાઈ, ઊંડાઈ, એની આજુ બાજુ એક હજાર યોજન ઊંડી તથા એક લાખયોજન પહોળી સ્વચ્છજલવાળી પુષ્કરણિઓનું વર્ણન છે. પુષ્કરણિઓની વચ્ચે દધિમુખ પર્વત, પર્વતોની ઉપર ગગનચુંબી જિનમંદિરનો અહીં ઉલ્લેખ કર્યો છે. તે પછી કુંડલદ્વીપનું વર્ણન, તેના મધ્યમાં આવેલાં કુંડલ પર્વતની ઊંચાઈ, વિસ્તાર વગેરેનું વિવેચન છે. કુંડલસમુદ્ર તથા રોચકદીપના વિસ્તારનું પરિમાણ અહીં સંક્ષેપમાં આપ્યું છે. ચકલીપની મધ્યમાં આવેલાં ચકપર્વતની ઊંચાઈ વગેરે તથાચક પર્વતની બહાર આઠ લાખ ચોર્યાસી હજાર યોજન પછી રતિકર પર્વત આવેલ છે તેનો અહીં નિર્દેશ મળે છે. રુચક સમુદ્રમાં પહેલાં અરુણદ્વીપ અને પછી અરુણ સમુદ્ર આવે છે અને અરુણ સમુદ્રની દક્ષિણે તિગિચ્છ પર્વત આવેલો છે તેના વિસ્તાર આદિનું પણ વર્ણન છે. જંબૂદ્વીપમાં માનુષોત્તર પર્વતમાં તથા અરુણ સમુદ્રમાં દેવોનો આવાસ હોવાની જાણ આપણને અહીં થાયછે.
આમ પ્રસ્તુત પ્રકીર્ણકમાં શ્વેતાંબરની માન્યતા પ્રમાણે મધ્યલોકના દ્વિીપસાગરોનું વિવરણ અને માહિતી મળે છે. ૧૦) સંથારગ પUણય (સંસ્તારકપ્રકીર્ણક):
પ્રસ્તુત ગ્રંથના કર્તા અજ્ઞાત છે અને તેથી તેની રચનાનો સમય પણ નિશ્ચિત
નથી.
જૈનાગમોની સૂચિઓ ધરાવતાં “જૈન ગ્રંથાવલી'માં આ ગ્રંથની ગાથાઓ ૧૨૧ નોંધાઈ છે.જ જગદીશચંદ્ર જૈન ૧૨૩ ગાથાઓ નોંધે છે. આ પ્રકીર્ણક ૫. અમૃતલાલ મોહનલાલ ભોજક સંપાદિત પDણયસુત્તાઈ ભાગ-૧માં પૃષ્ઠ ૨૮૦ પર પ્રકાશિત થયું છે, તેમાં ૧૨૨ ગાથાઓ છે. પ્રસ્તુત ગ્રંથ ઉપર ૪૪. જૈન ગ્રંથાવલી. ૫.૪૬. ૪૫. જૈન સાહિત્યકા બૃહદ ઈતિહાસ-ભા.૨. પૃ.૨૮૬. ૪૬. પUણયસુત્તાઈ-૧, પૃ.૨૮-૨૯૭.
